Kremlin Ukrayna Savaşına Katılmaları İçin Yüz Binlerce Kişiyi Toplamayı Nasıl Başardı?

Bir araştırma, Rus yetkililerin kamuoyunu kızdıracak yeni bir seferberlik olmadan Ukrayna cephesinde yeterli sayıda personeli nasıl tutabildiğini inceliyor. 

Kırk yaşındaki Rus Alexei, gittiği her yerde Moskova’nın alışveriş merkezlerinde, caddelerinde ve ulaşım araçlarında, ortasında “Mesleğimiz, vatanı savunmaktır” ibaresi bulunan ve erkekleri Ukrayna’nın doğusundaki çatışmalara katılan ordu güçlerinin saflarına katılmaya davet ederek Savunma Bakanlığı ile sözleşme yapmaya çağıran üç savaşçının parlak bir görüntüsünün yer aldığı reklamları fark ediyor. 

El-Arabi El-Cedid ile yaptığı görüşmede annesine göre yargılanmaktan korktuğu için kimliğinin açıklanmasını istemeyen Alexei, orta düzeyde bir eğitime sahip ve daha önce askerlik yapmış. Ancak, maddi koşullarını iyileştirmek ve mevcut işindeki maaşından fazla bir ücret almak için yeniden orduya katılmayı ciddi olarak düşünmüş ve ailesini hiçbir paranın böyle bir riske değmeyeceğine ikna ettikten sonra planından vazgeçmiş. 

Alexei’nin reddetmesine rağmen diğerleri askerlik hizmetine katılmak için reklamlara, ayrıcalıklara ve mali teşviklere olumlu tepki veriyor, bazen de maaşların rakamlarla değerinden bahsediyor. Bu da soruşturma kaynaklarının fikir birliğine göre Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Eylül 2022’de açıkladığı ve yüz binlerce erkeğin kaçmasına neden olan seferberliğe benzer, kamuoyunu kızdırabilecek yeni bir seferberlik olmadan Rus yetkililerin cephede yeterli personel tutmasına yardımcı oluyor. 

Beyan edilmemiş seferberlik 

Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcısı ve eski Devlet Başkanı Dmitry Medvedev’in geçtiğimiz ocak ayında yaptığı açıklamalara göre, sözleşmeli askerler ve gönüllülerden oluşan 500 bin personel geçtiğimiz yıl Ukrayna’daki Rus güçlerine katıldı. Erkeklerin cepheye gitmekten kaçınmasına yardımcı olmakla ilgilenen “Ormana Gidin” projesinin temsilcisi Ivan Chuvilyev, El-Arabi El-Cedid’e verdiği demeçte, girişimin “Rus yetkililerin yeni bir seferberlik ilan etmekten kaçınmasına yardımcı oluyor” diyor. Devamla; “Gizli seferberlik, özellikle Putin kısmi seferberliğin sona erdirilmesini öngören herhangi bir kararname imzalamadığı için neler olup bittiğinin en doğru tanımı” ifadesini kullanıyor.  

500 bin sözleşmeli asker ve gönüllü Ukrayna’daki Rus güçlerine katıldı  

Rusya Savunma Bakanı Sergei Shoigu geçen yıl Ekim ayı sonunda 300 bin personelin geri çağrılması, seferberliğin durdurulması ve faaliyetlerin halka bildirilmesi planının tamamlandığını açıklamasına rağmen seferberliğin sona erdirilmesine ilişkin bir başkanlık kararnamesi yayımlanmadı. Rusya Başkanlık Sözcüsü Dmitry Peskov’a göre Kremlin bunu yasal açıdan böyle bir kararnameye gerek olmamasına bağlıyor. 

Chuvylyev, Rus yetkililerin Ukrayna’da savaşmak üzere personel seferber etme yöntemlerinden örnekler veriyor ve ekliyor: 

“Zorunlu hizmet personeli cepheye gönderilmek üzere sözleşme yapmaya ikna ediliyor. (Rusya’da çatışmalara katılım sözleşmeli ve profesyonel askerî personelle sınırlıyken zorunlu hizmet personeli sözleşme yapmadığı sürece sadece ülke içinde görev yapıyor.) Sözleşmeliler eski askerî personel arasından para ile kandırılarak seferber ediliyor ve mahkûmlar af karşılığında savaşmak üzere silah altına alınmaya devam ediyor ve buna ancak ilan edilmemiş seferberlik denebilir.” 

Geçtiğimiz haziran ayında Putin, zorunlu hizmet personelini savaş bölgesine gönderme planları olmadığını yineleyerek Savunma Bakanlığının, bunun gerekli olmadığı yönündeki tahminlerine işaret etti. Yetkililerin yeni bir seferberlik ilan etme konusundaki isteksizliğinin nedenlerine ilişkin görüşü hakkında Chuvilyev şöyle devam ediyor: 

“2022 Seferberliği, halkın Ukrayna’daki savaş devam ettiği sürece fiyatlardaki artışı ve televizyon ekranlarında yayımlanan her türlü propaganda içeriğini kabul etmeye hazır olduğunu gösterdi. Ancak seferberlik savaşın herkesi etkilediği hissini yarattı.” 

“Herhangi bir toplumsal sözleşme en iyi ihtimalle, yetkililerin sakinlerini kızdırmaktan kaçındığı Moskova ve St. Petersburg ile sınırlıdır. Ancak kısmi seferberlik ne Sibirya’da ne de seferberliğin en büyük baskısını taşıyan cumhuriyetler olan Kuzey Kafkasya’da böyle bir yöntemin yürürlükte olmadığını gösterdi.” 

Başlangıcından bu yana Ormana Git 17 bin kişiye danıştı ve taleplerin 11 bini işe alım komitelerine çağrı tebligatları ve katılmama sorumluluğu gibi seferberlik konularıyla ilgiliydi. Bunu 5 bin danışmayla hak ihlalleri ve öğrenci yurtlarında ve üniversitelerde çağrı tebligatlarının dağıtılması gibi işe alım konularıyla ilgili danışmalar izledi. 

Cazip ücretler 

Sanayi Sonrası Toplum Araştırma Merkezinin (kar amacı gütmeyen bağımsız bir kuruluş) direktörü Vladislav Inozymtsev, savaş başladıktan sonra Kremlin’in askeri ücretleri sabitleme politikalarını yeniden gözden geçirdiğini ve hizmetleri dağıtmadan önce Wagner savaşçılarının ücretleriyle etkin bir şekilde eşitlediğini kabul ediyor. 

Rusya Adalet Bakanlığı tarafından “yabancı ajan” olarak listelenen (yani yurt dışından fon almakla ya da yabancı çıkarlara hizmet etmekle suçlanan, bu da Rusya içinde kendisine pek çok kapıyı kapatan) Inozymtsev, El-Arabi El-Cedid’e konuştu: 

“Son 24 ay içinde Kremlin, askerî personelin mali ücretlerini radikal bir şekilde yeniden gözden geçirdi. Özel askeri operasyon başladığında personel için fazla harcama yapma niyeti yoktu. Yüklenicilerin savaştığı doğrulandı ancak ücretleri artırılmadı, resmî rakamlara göre sadece savaşçı başına yaklaşık 42 bin ruble (o zamanki döviz kuruna göre yaklaşık 600 dolar).” 

Putin, zorunlu hizmet personelini savaş bölgesine göndermeyeceğini yineledi 

Putin, tüm orduyu paralı askerliğin bir aracı haline getirmeye karar veren yetkililerin zihninde bir değişim olduğunu iddia ediyor ve ekliyor: 

“Geçmişte Wagner’in paralı askerlerine çok para ödendiği söyleniyordu ve bugün tüm ordu bu durumda. Yetkililer, bölge sakinlerinin orduya katılmak için başka nedenleri olmadığını anlıyorlar.” 

Ukrayna’nın doğusundaki çatışma bölgelerini defalarca ziyaret etmiş olan, Moskova’da yaşayan ve Ukrayna konusunda uzmanlaşmış bir siyasi analist ve gazeteci olan Alexander Chalink, El-Arabi El-Cedid’e şunları söyledi: 

“2022’nin başında Rus ordusunun üçte ikisi yoksul ve gelişmemiş bölgelerden gelen, sosyal refah seviyesi düşük gençlerden oluşuyordu ve bunlar askerlik hizmetinin askerî geçit törenlerine katılmakla sınırlı olduğunu düşünüyorlardı. Bu yüzden birçoğu kendilerini gerçek bir çatışma bölgesinde bulduklarında sözleşmelerini feshetti.” 

Chalink, Rus ordusunun ve savaşçılarının yetkinlik düzeyinin, yaklaşık iki yıl süren savaşın ardından cazip ücretler ve gazilere sağlanan çeşitli avantajlar sonucunda niteliksel olarak değiştiğine dikkat çekti. 

Rusya Savunma Bakanlığı yetkilileri tarafından yapılan açıklamalar, Ukrayna’daki savaşta hem askeri hem de muharip sıradan katılımcılar için asgari maaşın 195 bin ruble (mevcut döviz kuruna göre iki bin dolar ve yüz dolar) olduğunu ortaya koyuyor. Moskova’da, başkentten gelen her yükleniciye aylık 50 bin ruble (540 dolar) ek ödeme yapılıyor. Ayrıca Büyükşehir Belediyesi, Ukrayna ordusuna ait teçhizatın imha edilmesi ya da ele geçirilmesi karşılığında savaşçılara ödül veriyor. 

Mahkumlar devşirilmeye devam ediyor 

Moskova’daki Siyasi Medya Merkezinin (özel bir danışmanlık şirketi) genel müdürü Alexei Mukhin de askeri personel ile gönüllüler için hapisten çıkma, af gibi ayrıcalıklar ve kazançlı maaşların yeni seferberlik ihtiyacını ortadan kaldırdığını ileri sürüyor. 

Mukhin, El-Arabi El-Cedid ile yaptığı röportajda şunları söyledi: 

“Yeni bir seferberlik ilan edilmedi. Çünkü yeterince gönüllü var ve orduya katılmak isteyenler askere alınmayı mali durumlarını iyileştirmek ya da bir daire satın almak için bir fırsat olarak görmüyorlar. Ancak savaşçıların saflarına katılmak, hapisten çıkma ve yeni bir boş sayfa açma olasılığı gibi bir tür sosyal asansör haline geldi.” 

Özel askeri şirket Wagner’in kurucusu Yevgeny Prigozhin’in geçtiğimiz Ağustos ayının sonunda bir uçak kazasında hayatını kaybetmesinin ardından Rusya’da gündemden düşmesine rağmen hukuk ve insan hakları uzmanı Pavel Marushak, Rusya Savunma Bakanlığına bağlı oluşumların saflarında yüksek oranda mahkum istihdam edilmeye devam edildiğini doğruluyor. 

Siyasi boyutları olan bir davada birkaç yıl hapis yatan ve daha sonra kendini insan hakları çalışmalarına adayan Marushak, El-Arabi El-Cedid’e şunları söyledi: 

“Bastion’un Savunma Bakanlığına yakın pozisyonları güçlendirildi ve cezaevi idarelerinin temsilcileri mahkûmlara, özellikle de teklifi kabul edebilecek durumda olanlara baskı yapıyor. Uzun süreli hapis cezaları genellikle katılım için kabul ediliyor. Bu nedenle ıslahevleri ve gözaltı merkezlerinde çok sayıda boş yer var.” 

Bastion, Mustang olarak bilinen bir kişi tarafından yönetilen bir saldırı keşif taburu. Bastion’ın gönüllü oluşumları, Rus medya araştırması yoluyla elde edilen bilgilere göre geçtiğimiz haziran ayının sonundaki isyanına kadar Wagner personelinin başında olan ve daha sonra Savunma Bakanlığı çatısı altında çalışmayı kabul eden “Sidoy” (Al-Shayeb) lakaplı emekli Albay Andrei Troshev tarafından denetlenmektedir. Mahkumların, cephenin tehlikeli bölgelerine gönderildiğini doğrulayan Marushak, Rusya’nın güneyindeki Kursk kentinde bulunan gözaltı merkezinin Ukrayna’ya geçiş noktası olarak kullanıldığını belirtti. 

Bununla birlikte Marushak, mahkumların cephede hayatta kalma şansının çok yüksek olmadığını kabul ediyor ve ekliyor: 

“Geçen yıl Leningrad bölge ıslahevinden (Rusya’nın başkenti St. Petersburg’un banliyölerini kapsıyor.) yaklaşık 200 mahkûm Wagner Bölüğüyle birlikte gitti ancak bunlardan sadece onu sağ ve ciddi yara almadan geri döndü. Bundan sonra savaşçıların saflarına katılmak isteyenlerin sayısı azaldı. Ancak bazıları hala gidiyor çünkü parmaklıklar ardında bir yirmi yıl daha geçirmemek için başka çıkış yolları yok.” 

Rusya, Ukrayna’daki çatışmalarda yer alan mahkûmların sayısını resmi olarak açıklamasa da Federal Yaptırımları Uygulama Servisinin verileri, kurumlarının bu yılın başında yaklaşık 433 bin mahkum tuttuğunu ve geçen yılın başına göre yaklaşık 33 bin düşüş olduğunu ortaya koyuyor. 

Ahlaki nedenler mi? 

Tüm Rusya Kamuoyu Araştırmaları Merkezi (kamu), Prigozhin, halen tutuklu olan ve Strelkov adıyla bilinen, kendi kendini ilan etmiş Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin eski savunma bakanı Igor Gerkin tarafından temsil edilen sözde savaş partisinin bugün sadece yüzde 10 ila 15 arasında destekçisi olduğunu tahmin ediyor. Aynı merkeze göre Rusların çoğu, Kiev veya Odessa’nın kontrolünü talep etmiyor ve savaşlardan hoşlanmıyor. Ancak, Rusya Bilimler Akademisi Sosyoloji Enstitüsünde kıdemli bir araştırmacı olan Andrei Andreyev, Ukrayna’daki saflara katılanların motivasyonunun bu malzemeyle sınırlı olmadığını, bunu daha önceki savaş ve askeri deneyimlerinin bir kullanımı ve vatanseverlik duygularına bir yanıt olarak görenler olduğunu düşünüyor. 

Andreev, El-Arabi El-Cedid ile yaptığı bir röportajda şunları söyledi: 

“İnsanlar farklıdır; ordu ve savaş konusunda temkinli olan ve askerlik hizmetinin gerektirdiği sıkı bağlılıktan korkanlar olduğu gibi, Çeçen savaşları vb. diğer savaşlarda savaş deneyimi kazanmış ve savaş becerilerine sahip olanlar da var.” 

Andreev, Ukrayna’daki savaşçıların saflarına katılma nedenlerine ilişkin görüşünü ise şöyle ifade ediyor: 

“Küçük şehirlerde maddi kaynaklar ve iş olanakları yetersiz olduğu için maddi koşullarını iyileştiriyorlar ve vatanseverlik ve Nazizm’le mücadele gibi yeni bir anlam ve yüce bir hedef ediniyorlar.” 

Ancak araştırmacının görüştüğü ve isimlerinin açıklanmasını istemeyen Rus erkeklerin çoğunluğu, ne kadar cazip olursa olsun cepheye gitmeyi reddettiklerini ve celp almamak için seyahat etmek veya daimî ikamet adreslerinden farklı bir adreste ikamet etmek gibi hilelere başvurmaya istekli olduklarını ifade etti. 

Bununla birlikte otuzlu yaşlarının sonundaki iki erkek cepheye gitmeye istekli olduklarını dile getirdi: 

“Rahmetli dedem İkinci Dünya Savaşı (1939-1945) sırasında Alman Nazilerine karşı savaştı, onunla karşılaştığımda ona ne diyeceğim? Bu yüzden çağrılırsam cepheye gideceğim.” Diğeri ise şöyle diyor: “Seferberlik koşulları benim için geçerli değildi ancak çağrılmam durumunda hazırdım.”