Uyuşturucu Sahili: Afganistan’dan Afrika’ya Uzanan Eroin Yolculuğu 

Eş-Şebab Hareketi, Somali’deki yerel ve komşu ülkelerdeki bölgesel faaliyetlerini, Doğu Afrika ülkelerindeki güvenlik kaosu ve uyuşturucu üreticileriyle sınır ötesi ilişkiler sayesinde, uyuşturucu ticareti ve tacirlerine uyguladığı vergilerle finanse ediyor.    

Al-Arabi Al-Jadeed’e konuşan Somalili genç Ömer Muhammed Ebu Eyyan, 2013 yılında Eş-Şebab mücahit hareketinden iki nedenden dolayı ayrılmıştı. Bunlardan ilkinin, eylemlerinin terörizmden başka bir tanımı olmadığına ikna olduğunu, ikincisinin ise daha fazla fon kaynağı arayışı içinde uyuşturucu kaçakçılığına karıştığını söylüyor, sözlerini şöyle sürdürüyordu: 

“Hareketin uyuşturucu kaçakçılığı, “Ebu Mansur el-Amriki” olarak bilinen lider Ömer Şefik Hammami ile 2008-2014 arası dönemde hareketin en önde gelen liderlerinden biri olan Ahmed Abdi Godney arasında anlaşmazlıklara yol açtı. Çünkü Hammami, İslam şeriatının uygulanması hedefiyle çeliştiği için hareketin uyuşturucu ticareti yapmasını ve uyuşturucu tacirlerinden vergi almasını reddediyordu.”    

Eş-Şebab’ın en önemli finansman kaynağı  

Hareket içindeki bir finans yetkilisinden edindiğini söylediği bilgilere dayanarak grubun gelirlerinin yüzde 30’unun uyuşturucudan geldiğini teyit eden Ebu Eyyan’a göre, uyuşturucu Eş-Şebab’ın en önemli finansman kaynaklarından biri. Bu sayede, Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud’un Temmuz 2023’te yaptığı açıklamalarla da desteklendiği üzere grubun Afrika kıtasının diğer bölgelerindeki terörist grupları ve kuruluşları finanse ettiğine işaret ediyordu.  

Yine Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) tarafından Mayıs 2017’de yayınlanan Dünya Uyuşturucu Raporu’na göre; “Birleşmiş Milletler tarafından resmen terör örgütü olarak tanınan grupların – Eş-Şebab, DAEŞ ve Boko Haram– gelirlerinin yarısından fazlası uyuşturucu ticaretinden kaynaklanıyor.”    

ABD Hazine Bakanlığı’nın 17 Ekim 2022 tarihli resmi internet sitesine göre ise; “Eş-Şebab, yerel şirketlerden ve bireylerden haraç almak, mallara konulan vergileri tahsil etmek ve yasadışı ticareti kolaylaştırmak da dahil olmak üzere çok sayıda finansman kaynağı aracılığıyla yılda yaklaşık 100 milyon ABD doları toplamaktadır.”     

Uyuşturucu Somali’ye nasıl ulaşıyor?    

Eroin Sahili başlıklı rapora göre; “Eroin, Afrika’nın doğusu ve güneyi boyunca uzanan ve Afrika, Asya ve Avrupa’daki ülkelere ulaşan, kara ve deniz yolu ağı olan Güney (Deniz) Rotası üzerinden; Afganistan’dan Doğu Afrika kıyılarına sevk edilmektedir.” Organize suçların kalkınma, yönetişim, güvenlik ve hukukun üstünlüğü üzerindeki etkilerini azaltmak için faaliyet gösteren, Afrika’nın Transnasyonal Örgütlü Suçla Mücadelesini Geliştirme Projesi (ENACT) tarafından 4 Haziran 2018’de yayımlanan “Eroin Kıyısı: Doğu Afrika Sahili Boyunca Bir Politik Ekonomi” başlıklı raporda, Somali ve Kenya gibi ülkelerdeki Afrika uyuşturucu şebekelerinin Pakistan’ın kuzeybatısındaki Hayber-Pahtunhva eyaletinde temsilcileri olduğuna dikkat çekiliyor.    

“Güney rotası uyuşturucu kaçakçılığında önem kazandı”  

Araştırmacılar Simon Haysom, Peter Gastro ve Mark Shaw tarafından Avrupa Birliği’nin desteğiyle hazırlanan aynı rapora göre, “Balkanlar’dan Batı Avrupa’ya giden kara yolu, insan kaçakçılığı ve kolluk kuvvetlerinin faaliyetleriyle ilgili çatışmalar nedeniyle kaçakçılar için daha zor hale geldiği için güney rotası uyuşturucu kaçakçılığında önem kazandı.” Ayrıca rapor, “eroin varış alanlarının 3.700 kilometrelik Somali kıyılarında kuzey uçta bulunduğunu” doğruluyor ve “Kismayo’nun, eroinin toplandığı ve daha sonra kara (arabalar) ve deniz (tekneler) yoluyla iki ülke arasında ticareti yapılan kaçak mallarla birlikte Kenya’ya sevk edildiği için önemli bir şehir olduğuna” dikkat çekiliyor.   

Bu husus İstihbarat ve Ulusal Güvenlik Ajansı Uyuşturucu ve Terörle Mücadele Dairesi eski Başkanı (2017-2021) Nur Muhammed Alasso tarafından teyit ediliyor. Al-Arabi Al-Jadeed’e verdiği röportajda Somali’nin konumunun Doğu Afrika ülkelerine uyuşturucu kaçakçılığına katkıda bulunduğuna dikkat çekerek Somali-Kenya sınırının çeşitli uyuşturucu kaçakçılığı için en önemli koridor olduğunu söylüyor.    

Uyuşturucu kaçakçılığı, Aşağı Juba, Somali’nin güneyindeki Gado ve Somali’nin güney batısındaki Bakool bölgelerinden geçerek Somali-Kenya sınırı üzerinden yapılıyor. Yine Somali’nin orta güneyindeki Hiran, Galgdood ve orta kesimdeki Mudug bölgelerinden geçerek Somali ile Etiyopya arasındaki batı sınır şeridi üzerinden kaçırılıyor. Ebu Eyyan sözlerine devamla, “Eş-Şebab hareketi, Somali-Etiyopya-Kenya sınırları boyunca süregelen güvenlik boşluğundan yararlanmak suretiyle bu sınırlar arasında kolayca hareket ederek ülkenin güney ve orta kesimlerinde geniş bir alanı kontrol ediyor” diye konuşuyor.   

Deniz ve kara yoluyla eroin kaçakçılığı rotaları   

Avrupa Uyuşturucu ve Bağımlılık İzleme Merkezi (Lizbon merkezli bir AB ajansı) tarafından Haziran 2015’te yayımlanan “Uyuşturucu Panoraması: Asya’dan Avrupa’ya Uyuşturucu Madde Kaçakçılık Rotaları” raporuna göre, Somali kıyılarına yönelik eroin kaçakçılığının en önemli olaylarından biri “2014 yılında Somali açıklarında bir ton eroin ele geçirilmesi” olayıydı. 8 Haziran 2018’de ise Birleşik Deniz Kuvvetleri’nin (CMF) (terörle mücadele, korsanlığı önleme, yasa dışı faaliyetleri engelleme ve güvenli bir deniz ortamını teşvik etmekle görevli çok uluslu bir deniz ittifakı) web sitesinde yer alan bir habere göre, CMF tarafından Somali kıyılarındaki bir teknede 2,6 milyon dolar değerinde 251 kilogram eroin ele geçirildi.      

Somali şehirlerinde uyuşturucu kaçakçılığı  

Al-Araby Al-Jadeed’e verdiği demeçte Somali Polis Sözcüsü Albay Sıddık Adem Ali, Somali polisi 2016 ve 2017 yıllarında 68 Eş-Şebab üyesini tutukladığında, bunlardan 26’sının uyuşturucu bağımlısı olduğunu itiraf ettiğini söylüyordu.    

“El-Kaasi” lakaplı Eş-Şebab lideri Muhammed Hac Ahmed ise bir videoda şöyle diyordu: “Düşmanı aldatmak için onunla esrar kullanabilirsiniz.”    

Somali ordusunda bir sosyal yardım subayı olan Teğmen Ebubekir Muallim Mahmud, “El-Kaasi”nin 2019’da tutuklandığını ve Somali Silahlı Kuvvetler Mahkemesi tarafından Kasım 2020’de verilen bir yargı kararına dayanarak idam edildiğini doğruladı. Al-Araby Al-Jadeed’e verdiği demeçte, “Eş-Şebab hareketinin uyuşturucu mafyası ile güçlü bir ilişkisi var, Somali topraklarında birlikte uyuşturucu ticareti yapıyorlar” diyordu. Yine Alosso da Somali’nin bir uyuşturucu tüketim ülkesi ve diğer destinasyonlar için bir geçiş ülkesi olduğu konusunda Ebu Eyyan ile hemfikir olduğunu ifade etti.    

Somali açıklarında tonlarca eroin ele geçirildi   

“Uyuşturucular, Somali’nin güneyindeki Mogadişu ve Orta Baidoa şehirlerine, güneybatı Somali’deki Aşağı Şebilli bölgesindeki Afgoye şehrine ve Merka’ya (Hint Okyanusu’na bakan bir Somali limanı) giriyor, at sırtında veya motosikletlerle taşınıyor. Ayrıca mal ve sebze taşıyan kamyonlarda saklanıyor” diyor.   

Aşağı Şebilli bölgesindeki Kont Vari şehrinin belediye başkan yardımcısı Halif Ali. Al-Arabi Al-Jadeed’e verdiği demeçte Ali, “Uyuşturucu ticareti, Somali’nin güneydoğusundaki Orta Şibilli, Aşağı Şibilli ve Aşağı Juba bölgelerinde yoğunlaşıyor. Çünkü Eş-Şebab hareketi, güvenlik güçlerinin ulaşmasını zorlaştıran engebeli yolları iyi kullanıyor” diyerek sözlerini sürdürüyor.    

Somali Federal Hükümeti Gençlik ve Spor Bakanı Muhammed Berri Mahmud, Al-Araby Al-Jadeed’e verdiği demeçte, bunun Somalililer arasında uyuşturucu bağımlılığının yayılmasına neden olduğunu ve Somalili gençlerin yüzde 80 ila 90’ının uyuşturucu bağımlısı haline geldiğini söyledi.    

Somali Federal Hükümeti Kadın ve İnsan Haklarını Geliştirme Bakanlığı tarafından 2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre, uyuşturucu Somali şehirlerindeki sokak çocukları arasında da yayılmış durumda. Somali’nin orta kesimlerindeki Mogadişu, Kismayo, Baidoa ve Galkayo kentlerinde 107 sokak çocuğuyla yapılan araştırmada, sokak çocuklarının yüzde 58’inin uyuşturucu kullandığı tespit edildi.   

Ancak Somali Federal Hükümeti Savunma Bakanı Abdulkadir Muhammed Nur’un, Mayıs 2023’te Kiruhura bölgesindeki (Kampala’nın 265 km güneybatısında) bir askeri üste eğitim alan Somalili askerler için düzenlenen eğitim kursunun sonunda yaptığı açıklamada dediği gibi, “Eş-Şebab hareketinin ordu mensupları arasında çeşitli türlerde uyuşturucu kullanımı olgusunu finanse etmesi” en tehlikelisi. Bakan devamla “hareket silahlı kuvvetlerimizi yok etmeyi amaçlıyor” dedi.    

Hükümet uyuşturucuyu engellemek için kampanyalar yürütüyor 

Kont Vari Belediye Başkan Yardımcısı’na göre, Aşağı Şibilli bölgesindeki Kont Vari kentindeki Somali güvenlik güçleri, “DNB” olarak bilinen Somali özel kuvvetleriyle koordineli olarak, uyuşturucu tacirlerine ve depolama alanlarına yönelik olarak 2020’de 3, 2021’de 4 ve 2022’de 9 operasyon düzenleyerek, şehri çevreleyen bölgelerde 10 uyuşturucu depolama alanını yok etmeyi başardı. Teğmen Mahmud’un açıklamalarına göre, operasyonlarda Orta ve Aşağı Şibilli bölgelerinin bazı mahallerinde tespit edilen ekim alanlarındaki kenevirler söküldü. Öte yandan Somali özel kuvvetlerinin uyuşturucu üretimini ortadan kaldırmak için Orta ve Aşağı Şibilli bölgelerindeki kenevir çiftliklerine baskın düzenlediğini söyledi.   

Somali Federal Hükümeti Enformasyon Bakanlığı Dini Programlar ve Aşırılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Şeyh Abdullah Ahmed Grun, Al-Araby Al-Jadeed’e verdiği demeçte, Eş-Şebab hareketinin başkent Mogadişu’ya komşu Orta ve Aşağı Şibilli bölgelerinin bazı kesimlerinde kontrolü altındaki alanlarda kenevir yetiştirdiğini, ayrıca uyuşturucu taşıyan çeşitli kamyonlara vergi uyguladığını söyledi.    

Yine Al-Arabi Al-Jadeed’e konuşan Somali Polis Operasyonları Genel Müdürü Tuğgeneral Muhammed İsmail Gas, “Polisin, ülkenin güvenliği için ciddi bir tehdit oluşturan Eş-Şebab tarafından desteklenen uyuşturucu kaçakçılığı çeteleriyle silahlı çatışmalara girdiğini” ifade ederek Somali polisinin, uyuşturucu satış merkezlerine baskınlar düzenleyerek uyuşturucu yuvalarını ortadan kaldırmaya çalıştığını, bu kapsamda Ocak-Haziran 2023 döneminde Mogadişu’nun üç ilçesinde 15 uyuşturucu satış merkezi ve deposunun yok edildiğini söyledi.    

El-Arabi Araştırmalar ve Politika Çalışmaları Merkezi