Çağın Filozofu: Malik bin Nebi

Cezayirli düşünür Malik bin Nebi, felsefi ve entelektüel ilgisinin yanı sıra medeniyetin sorunlarını, İslam dünyasının gerilemesine karşılık Batı’nın ilerlemesinin nedenlerini anlama çabasıyla tanınıyordu.   

Bin Nebi, İslam medeniyetinin gerileme çıkmazından kurtulmasına ilişkin teoriler ile fikirler geliştirdi ve yazdığı onlarca kitabın odak noktası olan “medeniyet meselesi” başlığını benimsedi.   

Doğumu ve yetişmesi  

1 Ocak 1905 tarihinde Cezayir’in kuzeydoğusundaki Konstantin şehrinde doğan Malik bin Nebi, mütevazı ve dindar bir ailede büyüdü. Babası Ömer, Cezayir’in doğusundaki Tébessa şehrinin yönetiminde çalışan bir memurdu, annesi Zuheyre ise terzi olarak çalışıyordu.   

Malik bin Nebi, Tébessa’da Kur’an-ı Kerim’i ezberleyerek başladığı eğitimine Fransız okulunda devam etti. Akademik başarısı sayesinde, Fransız işgalinden önce Arap ve İslam kültürünün merkezi olarak kabul edilen Konstantin şehrinde eğitimine devam etmek için bir burs aldı ve orada Fransız kültürünü öğrenmeye başladı.   

Paris’te kaldığı süre boyunca, sayesinde Müslüman olan bir Fransız hanımla tanıştı, onunla evlendi ve adını Hatice olarak değiştirdi. Ancak, çocukları olmadı ve bu yüzden 1956’da Mısır’da tekrar evlendi.  

Malik bin Nebi 1925 yılında Fransa’ya gitti ancak uygun bir iş fırsatı bulamayınca Cezayir’e geri döndü. 1930’da eğitimine devam etmek için Fransa’ya tekrar gitti ancak Doğu Araştırmaları Enstitüsü’ne giremedi. Bunun üzerine mühendisliğe geçmeye karar verdi ve 1935 yılında elektrik mühendisliği diploması aldığı Telsiz Okulu’nda okudu.  

Görevleri ve sorumlulukları  

Malik bin Nebi, 1963 yılında Cezayir’e döndükten sonra çeşitli akademik görevlerde bulundu. Tébessa şehir mahkemesinde ofis asistanı olarak çalıştı. Ardından 1967 yılında da şehir mahkemesinde çalışmak üzere Aflou, Laghouat’a taşındı.  

Aynı zamanda akademide de önemli görevlerde bulundu. Yüksek öğretim danışmanı, sonra Cezayir Üniversitesi rektörü ve en son yüksek öğretim direktörü oldu. 1967’de görevinden ayrılarak bütün vaktini ilmi ve fikri çalışmalara ayırdı.  

Entelektüel deneyim  

Malik bin Nebi, 1928 yılında Cezayir’deki reform hareketinin öncüsü, Cezayirli Müslüman Âlimler Birliği’nin Başkanı Şeyh Abdülhamid bin Badis (İbn Bâdîs) ile bir araya geldi. Malik bin Nebi, Paris’e yaptığı seyahatte ülkesinin ve vatanının sorunlarıyla ilgilendi ve Batı medeniyetinin ruhunu ve fikirlerini daha derinlemesine anlamasını sağlayan zengin bir deneyim yaşadı.  

Diaspora döneminde entelektüel ve siyasi aktivizme katıldı ve 1931’in sonlarında Fransız polisinin kendisini sorgulamasına yol açan “Neden Müslümanız?” başlıklı ilk konferansını verdi. Mağrip Birliği Derneği’nin kurucuları arasında yer aldı ve Cezayir’in buradaki temsilcisi oldu.  

Ayrıca, Cezayir İslam Kongresi Kulübü’nü kurdu. 1956’da Mısır’a gitti ve Kahire’ye yerleşerek çabalarını Cezayir kurtuluş devriminin hizmetine adadı. Oradayken Arap dili bilgisini de derinleştirdi.  

Malik bin Nebi, çabalarını kalkınma düşüncesi ve Kur’an çalışmaları alanlarında yoğunlaştırdı. Çağdaş İslam düşüncesinin yenilenmesine ise önemli katkılarda bulundu. Müslüman toplumun krizinin esasen pratik bir metodolojik kriz olduğunu vurguladı. Ayrıca etkinlik ilkesi, sömürgeciliğe karşı direniş ve aşağılanmaktan korunmaya dayalı sosyal değişim teorisini formüle etti.  

İslam düşüncesini yeni terimlerle zenginleştirdi. “Ölü düşünceler” ve “ölümcül düşünceler” kavramını ortaya attı. Arap ve İslam dünyasındaki dini ve entelektüel düşünceye yeni bir boyut katan İslam medeniyetinin gelişim aşamalarını gözden geçirdi.  

Eserleri  

Malik bin Nebi, Kültür Problemi (1956), Sömürge Ülkelerde Fikir Savaşı (1960), Afro-Asya Düşüncesi (1956) ve Müslüman Milletler Topluluğu (1960) gibi otuzdan fazla önemli kitap yazarak entelektüel alandaki birikimini ortaya koydu.  

En ünlü kitapları arasında ise “Kur’an Fenomeni”, “İslam Dünyasının Yönü”, “Kalkınmanın Şartları” ve “İslam Dünyasında Düşünce Sorunu” yer almaktadır.  

Ölümünden sonra da iki kitabı yayınladı: “Yirminci Yüzyılda Müslümanın Rolü ve Mesajı” (1977) ve “Doğruluk ve Şaşkınlık Arasında” (1978). Dr. Abdüssabûr Şâhin, Fransızca kitaplarının bir kısmını Arapçaya çevirerek fikirlerinin ve etkisinin Arap ve İslam dünyasında yayılmasına katkıda bulundu.  

Türkçe’ye çevrilen kitapları   

Düşünür Malik bin Nebi’nin birçok kitabı Türkçe’ye çevrildi. Örneğin; İslami Uyanışın Şartları, Düşünceler, Cezayir’de İslam’a Yeniden Doğuş, Kültür Sorunu ve Bir Toplumun Doğuşu, Çağa Tanıklığım, Asrın Şahidinin Hatıraları, İslam Davası, Savaş Esintisi-Sömürünün Gerçeği.  

Vefatı  

Malik Bin Nebi, 31 Ekim 1973 tarihinde Cezayir’de hayata gözlerini yumdu.