Tevfik El-Hakim: Modern Arap Edebiyatı ve Tiyatro Sanatının Öncüsü 

Modern Arap edebiyatı ve oyun yazarlığının öncülerinden biri olan Mısırlı Tevfik el-Hakim, eleştirmenler tarafından “zihinsel tiyatronun öncüsü” olarak nitelendirildi. Arap dünyasında ise “tiyatronun babası” olarak adlandırılan Hakim, 100’e yakın oyun ve 62 kitap yazdı.  

Hakim, 9 Ekim 1898’de Mısır’ın İskenderiye şehrinde Mısırlı bir baba ve Türk bir annenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Zengin ve seçkin bir Mısırlı olan babası yargıç olarak görev yapıyordu. Annesi ise aristokrat bir Türk subayının kızıydı.  

Eğitim ve çalışma hayatı  

Tevfik Hakim yedi yaşındayken Damanhur ilkokuluna kaydoldu ancak 1915 yılında okulu bıraktı.  

Daha sonra babası onu Buhayre bölgesindeki bir devlet okuluna kaydettirdi ve Hakim ortaokulu burada bitirdi.  

Ancak kasabasında lise olmadığı için Muhammed Ali Lisesi’nde eğitimine devam etmek için amcalarıyla birlikte Kahire’ye taşındı.  

Hakim, 1919’da yaşanan Mısır devrimi sürecinde amcalarıyla birlikte gözaltına alındı, ancak babası serbest bırakılmalarını sağladı.  

1921’de ise yeniden eğitim hayatına dönerek lisans diploması aldı ve 1925’te Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. Bunun ardından da yüksek lisans eğitimi almak üzere Fransa’ya gitti.  

Vazife ve sorumlulukları  

Paris’ten döndükten sonra kısa bir süre bir hukuk bürosunda çalışan Hakim, 1930’da Savcı Vekili olarak çalıştı ve ardından 1934’te Maarif-i Umumiye Nezareti bünyesinde Tetkik Müfettişi olarak görev yapmak üzere atandı.  

1937-1944 yılları arasında Bakanlığa bağlı Müzik ve Tiyatro Dairesi’nin Başkanlığı yapan Hakim, Edebiyat ve Sanat Himaye Yüksek Konseyi’ne üye olarak atandı.  

Hakim ayrıca, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nde (UNESCO) Mısır temsilcisi olarak görev aldı.  

Edebiyatla olan yolculuğu  

Edebiyata olan ilgisi, lise yıllarında George Abyad Tiyatrosu’nu düzenli olarak ziyaret ettiğinde ortaya çıktı. Paris’teki yüksek lisans eğitimi sırasında da başta Yunan ve Fransız olmak üzere dünya edebiyatıyla tanıştı. Tiyatro ve roman edebiyatına yöneldi.  

Bu esnada kendini hukuk okumaya adayan Hakim, babasının üç yıl sonra kendisini ülkeye çağırması nedeniyle doktorasını yapamadı.  

İlk oyunu da “Mağara İnsanları” 1933’te sahnelendi.  Eleştirmenler ise oyunu, zihinsel tiyatro (teatral olarak temsil edilmesi zor bir zihinsel olay) eğiliminin ortaya çıkışının başlangıcı olarak değerlendirdi.  

Ayrıca Hakim, tiyatro eserlerinde Mısır’ın çeşitli dönemlerine ait temalardan ilham alan ilk kişi olarak kabul ediliyor.  

Eleştirmenlere göre Hakim’in yazıları üç aşamadan geçti.   

“Çalkantılı” olarak nitelendirilen ilk aşamada “Mağara Halkı” adlı oyununu, “Doğudan Gelen Kuş” ve “Ruhun Dönüşü” hikayelerini yazdı.  

İkinci aşamada ise anlatım dilinde ustalaştı ve bu sırada “Şehrazad” isimli tiyatro oyununu, “Cennetten Çıkış”, “Kalpteki Kurşun” ve “Fareli Köyün Kavalcısı” kitaplarını yazdı.  

Sanatsal eserlerinin geliştiği ve fikirleri iyi formüle etme yeteneğini yansıttığı üçüncü aşamada ise, “İntiharın Sırrı”, “Delilik Nehri” ve “Karanlıkların Sultanı” oyunları ortaya çıktı.  

Diğer eserleri  

Hakim, “Bana Allah’ı göster”, “Yumuşak eller”, “Ruhun dönüşü” ve “Kral Oidipus” gibi bilinen hikayeler, oyunlar ve edebi kitaplara da imza attı.  

Bilinen sözleri  

• “Bireyler ve halkların değeri ve gücü, onların içindeki düşünce hareketinin boyutuyla ölçülür.”  
• “Bir ışık görürseniz arkasında bir yıldız olduğunu bilin. Edebiyat görürseniz bilin ki arkasında medeniyet vardır. Gezegenin patlaması dışında ışık ve medeniyete yönelik tehdit yoktur.”  
• “Cesaret, nefsin tuzakları ve hatalardan kaçınmak değil, onları hakikatler ve ideallerin ışığıyla buluşturmaktır.”  
• “Akrep, içindeki zehirle doğar. Sen ise insanoğlu, saf ve temiz doğarsın, sonra kendi zehrini yaratırsın ve panzehrini arayarak hayatını yaşarsın.”  

Eleştirmenlerin görüşleri  

Birçok yazar ve eleştirmen Tevfik Hakim ve yazılarından övgüyle söz etmiştir.  Mard de la Forge da Hakim’i en önemli ve en büyük Arap yazarlardan biri olarak görüyordu.  

Batılı eleştirmen Charles Bourdon ise Hakim’in “Ruhun Dönüşü” adlı romanına övgüde bulunarak, eserin Mısır ve Mısırlı çiftçilerin büyük ruhunu gösterdiğini söyledi.  

Zeki Mübarek de, Hakim’i “doğuştan bir yazar” olarak tanımladı.  

Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdülnasır, 1933’te yayınlanan “Ruhun Dönüşü” adlı öyküsü nedeniyle onu Temmuz 1952 Devrimi’nin “manevi babası” olarak görüyordu.   

Ancak Hakim, 1974 tarihli “Bilincin Dönüşü” adlı kitabında “Nasırcı deneyimi” eleştirerek, Mısır halkının bu deneyimi bilinçsizce yaşadığını belirtti.  

Ödülleri  

Hakim, Cumhurbaşkanı Abdülnasır’ın elinden Cumhuriyet Madalyası aldı ve Devlet Liyakat Ödülü ile Birinci Sınıf Bilim ve Sanat Madalyası’nı kazandı.  

Vefatı  

Tevfik Hakim, 26 Temmuz 1987’de Kahire’de 89 yaşında hayata gözlerini yumdu.