Zorluklar ve Fırsatlar: Türkiye'nin Somali ve Etiyopya Arasındaki Arabuluculuğu

Türkiye'nin Somali ile Etiyopya arasındaki diplomatik krizi çözmeye yönelik çabaları, iki ülke arasında barışa ulaşma yolunda önemli bir adımı temsil ediyor. Diğer yandan Ankara'nın bu girişimleri, Etiyopya'nın Somali egemenliği pahasına bir deniz limanına erişmesine olanak tanıyan anlaşmanın geçerliliği konusundaki ısrarı gibi konular başta olmak üzere, büyük zorluklarla da karşı karşıya. Uzmanlar Ankara’nın bu çabalarının olumlu sonuçlara yol açacağını umuyor.

Fokus Plus'a konuşan Somali ve Etiyopyalı uzmanlar, Etiyopya Dışişleri Bakanı Atske Selassie ile Somali Dışişleri ve Uluslararası İşbirliği Bakanı Ahmed Muallim Fiqi arasındaki diplomatik krizi çözmek için düzenlenen ilk tur toplantılara değindi. Uzmanlar, Türkiye'nin çabalarının zorluklara rağmen her iki tarafın da Ankara'ya duyduğu büyük güven bağlamında gerçekleştiğini belirtti.

Türk diplomasi dengesi

Somalili siyasi analist Muhammed el Emin, Fokus Plus'a yaptığı açıklamada, Türkiye'nin Somali ve Etiyopya'da stratejik çıkarları olduğunu ve tarafsız bir rol oynamaya çalışacağını söyledi. Emin, bu durumun iki ülkeyle ilişkilerini riske atmayacağı anlamına geldiğini aktardı.  Arabuluculuk başarısının önümüzdeki dönemde gerçekleştirilecek turları etkileyeceğine değinen Emin, arabuluculuktan beklenen tek adımın Somali'nin topraklarını ihtiyacın gerektirdiği her şekilde savunmaya hazırlık ve sahada mevcut olan askeri seçeneğin iptal edilmesi olduğunu vurguladı.

Türkiye'nin iki Doğu Afrika komşusu arasındaki diplomatik ilişkileri yeniden düzenleme girişimi, Etiyopya'nın geçtiğimiz Ocak ayında Somaliland bölgesiyle anlaşma imzalamasıyla ortaya çıkan gerilimin ışığında geldi. Anlaşma kapsamında Somaliland, Somali devletinin kendisine doğrudan tehdit olarak gördüğü 20 kilometrelik kıyı şeridini  Etiyopya'nın kullanımına izin verdi.

Geçtiğimiz Ocak ayında açıklama yapan Mogadişu, anlaşmayı yasa dışı olarak nitelendirdi. Ayrıca, Somaliland bölgesinin Etiyopya ile imzaladığı ve Etiyopya'nın Kızıldeniz'deki Berbera limanını kullanmasına izin veren anlaşmanın temelsiz olduğunu bildirdi.

Somalili analist ise, Türk arabuluculuğunun başarısızlığının imkansız olduğunu vurguladı. Emin, ekonomik ve askeri baskılar uygulamanın ve taraflarla işbirliği yapmanın, gelecekte  iki ülke arasındaki bakış açılarının yakınlaşmasına katkı sağlayacağına atıfta bulunarak, iki ülke arasındaki siyasi krizin çözümüne yönelik müzakere çabalarının ilerletilmesinde ciddi tavizler verilmesine yol açabileceğine değindi.

Zorluklar fırsatlardan daha büyük

Fokus Plus'a konuşan analist ve medya profesörü Üveys Hasan ise, Türkiye'nin arabuluculuğunda Somali ve Etiyopya arasında gerçekleştirilen görüşmelerdeki zorlukların fırsatlardan daha büyük olduğunu söyledi. Hasan, Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud'un geçtiğimiz hafta  ülkesinin Etiyopya'nın bir deniz limanına erişimine itiraz etmediğine dikkati çekti. Ayrıca, Somali Cumhurbaşkanı'nın ülkesinin Etiyopya'nın Somaliland üzerinden denize erişimini kabul etmeyeceğini ve denize erişime izin vermeyi kategorik olarak reddettiğini aktardı.

Üveys Hasan, Etiyopya tarafının güney Somali bölgeleri üzerinden  ( Somaliland yerine Mogadişu ile imzalanan anlaşma)  bir deniz limanına ulaşma deneyimini yaşamaya hazır olmadığını aktardı. Hasan, bu seçeneğin Addis Ababa'ya büyük maliyetin yanı sıra aynı zamanda güvenlik sorunu yarattığını ve Etiyopya'nın anlaşmadan çekilmeyi kabul etme şansını azalttığına işaret etti.

Hasan ayrıca, Etiyopya'nın ısrarı ve krizin derinliği nedeniyle Türkiye'nin arabuluculuğuna dair bahislerin zayıf olduğunu ve bu başarının her iki tarafta daha fazla görüşme turu ve baskı gerektirdiğine inandığını aktardı.

Diğer yandan Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Selassie ile Fiqi arasındaki görüşmelerde ilerleme katedildiğini belirterek, ikinci tur görüşmelerin 2 Eylül'de yapılacağını söyledi.

Türkiye'nin bu arabuluculuğu, başta Kenya ve Afrika Birliği ( AfB) olmak üzere, iki taraf arasında anlaşmaya varılamayan bazı ülkelerin çok sayıda girişiminin ardından gerçekleşti.

Denize erişim Etiyopya'nın nihai hedefi

Fokus Plus'a konuşan Etiyopyalı siyasi analist Musa Şeyho,  Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed'in hedefinin açık olduğunu ve aktif olarak bir deniz limanı aradığını bildirdi.

Şeyho, Ahmed'in varış noktasının başlangıçta Somaliland olmadığını, daha ziyade Somali hükümeti de dahil olmak üzere deniz sınırı olan tüm komşu ülkelere yönelik olduğuna değindi. Şeyho, Etiyopya Başbakanı'na  yalnızca anlaşmaya varmaya tam olarak hazır  gösterilenin Somaliland olduğunu ve bu durumun iki ülke arasında mutabakat zaptının imzalanmasını neden olduğunu bildirdi.

120 milyonu aşan nüfusuyla Etiyopya  büyük bir nüfus patlamasına tanıklık ediyor. Şeyho, bu durumun ne pahasına  olursa olsun Etiyopya'nın deniz limanına ulaşma konusunda acele etmesine neden olduğunu düşünüyor.

Şeyho, Etiyopya'nın, artan nüfusun bir sonucu ve Afrika Boynuzu bölgesindeki nüfuza ilişkin uluslararası ve bölgesel çatışmalar ışığında, bir deniz limanının yeterli olmadığına, Mogadişu, Nairobi, Eritre ve Cibuti'de daha fazla deniz limanı elde etmenin çözüm olduğuna inandığını söyledi.

Ankara ile iletişimin hedefi sakinleşmek

Etiyopya'nın barışçıl ve diplomatik yollarla anlaşmaya oldukça istekli olduğuna atıfta bulunan Şeyho, bunun  birkaç gün önce Türkiye'nin arabuluculuğunda Somali ve Etiyopya tarafları arasında gerçekleşen görüşmeyle açıklandığını ifade etti.

Etiyopyalı siyasi analist, Addis Ababa'nın Ankara'nın aracılık ettiği Mogadişu ile iletişiminin Somaliland arasındaki mutabakat zaptını etkilemediğini düşündüğünü söyledi. Ayrıca, Etiyopya'nın daha fazla çıkış noktası elde etme, çatlağı giderme ve iki taraf arasındaki gergin atmosferi sakinleştirme veya en azından gerilimi azaltma yönündeki ısrarlı çabasına değindi. Şeyho, Türkiye'nin Şeyh Hasan Mahmud hükümeti ve Etiyopya ile güçlü ilişkilerinin yanı sıra bölgedeki nüfusuyla bunu yapabilecek kapasitede olduğunu dile getirdi.

8 Mayıs'ta Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed'in Özel Temsilcisi Mulatu Teshome Wirtu ile Etiyopya Dışişleri Bakanı Selassie, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından kabul edilmişti. Görüşmede Etiyopya Başbakanı'nın Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan,  Somali ile Etiyopya arasında Türkiye'nin arabuluculuk yapmasını talep eden mektubu  tevdi edildi.

Somali ile yakın diplomatik ve ticari ilişkileri bulunan Türkiye, Somali'den büyük saygı görüyor.  Erdoğan, Ocak 2024'te yaptığı bir açıklamada, Somali ile Etiyopya arasındaki endişe verici gerilimin Somali'nin toprak bütünlüğü temelinde sona ermesi gerektiğini ifade etti.