Afrika’da Türkiye ve İran Arasındaki SİHA Rekabeti 

Afrika Boynuzu bölgesi, son yıllarda silahlı insansız hava araçlarının (SİHA) çatışmalarda belirleyici bir unsur olarak kullanılmasıyla askeri güç dengesinde büyük değişimlere tanık oldu.   

Türkiye ve İran, bölgedeki çatışmaların gidişatını büyük ölçüde etkileyen bu ileri teknolojinin en başta gelen üreticileri olarak biliniyor.   

Türkiye’de üretilen SİHA’ların, İran yapımı SİHA’lara göre kaydettiği büyük ilerlemeye rağmen, İran başta Sudan ve Etiyopya olmak üzere Afrika’daki nüfuz alanında kendine yer edinmeye çalışıyor.   

Türk SİHA’larının önemi   

Türkiye yapımı SİHA’lar, bazı Afrika ülkelerindeki birçok çatışmanın çözülmesini ve savaşların gidişatında değişiklik yaşanmasını sağladı.  

Tüm bunlar, SİHA’ların çatışma sahalarındaki büyük etkisinin açık bir göstergesi oldu.  

Türk ordusunun 2020 yılında gerçekleştirdiği müdahaleyle, Birleşmiş Milletler (BM) tarafından tanınan Libya hükümetine destek verildi.   

Türkiye menşeli SİHA’lar, Libya’da hükümet karşıtı güçleri başkent Trablus’u terk ederek, ülkenin doğusuna kaçmaya zorladı.   

O tarihten bu yana, Türkiye yapımı SİHA’lar Afrika’daki çatışmalarda giderek yaygınlaşmaya başladı.   

Türkiye İhracatçılar Birliği’nin verilerine göre, Türkiye’nin 2023 yılı savunma ve havacılık ihracatı bir önceki yıla oranla yüzde 27’lik artış göstererek, 5,55 milyar dolar gibi rekor bir seviyeye ulaştı.   

Washington merkezli Yeni Amerikan Güvenlik Merkezi (CNAS) tarafından 10 Eylül’de yayımlanan yeni bir rapora göre, 2022’de altı yeni ülke daha Türk yapımı Bayraktar TB2 SİHA satın aldı.    

Söz konusu raporda, “Çin’in SİHA satışları 2014’te zirveye ulaştı ve 2021’e gelindiğinde Türkiye, dünyanın en büyük SİHA tedarikçisi olarak Çin’i geride bıraktı” denildi.   

Rapora göre Libya, Dağlık Karabağ ve Ukrayna’daki savaş alanlarında gösterdiği iyi performans ve teslimat için verilen kısa zaman çizelgeleri, Türkiye’yi SİHA pazarında zirveye taşıdı.  

Ayrıca yine raporda yer alan bilgilere göre, Afrika ülkeleri, Libya, Suriye ve Azerbaycan gibi ülkelerde test edildiği için teknik açıdan güvenilir ve uygun fiyatlı olması nedeniyle Türkiye’de üretilen savunma ürünlerini tercih ediyor.   

Türk yapımı SİHA’lar ve terörle mücadele deneyimi, Togo, Nijer, Nijerya ve Somali gibi isyancı gruplarla karşı karşıya olan, askeri kaynakları yetersiz ve sınırları korunamayan ülkeler için oldukça önem taşıyor.  

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 2021 sonlarında gerçekleştirdiği Angola, Togo ve Nijerya ziyareti dönüşünde gazetecilere yaptığı açıklamada, “Afrika’da nereye gitsem herkes SİHA’ları soruyor” dedi.   

Erdoğan’ın ziyaret ettiği bu ülkeler, Türk yapımı SİHA’ları satın alan ülkelerin arasına katıldı.   

Resmi olmayan raporlar, Türkiye’nin 2019’dan bu yana Afrika’daki 10’a yakın ülkeye 40’tan fazla SİHA sattığını gösteriyor.   

Öte yandan Nijer, Burkina Faso ve Mali, Bayraktar’ın birkaç modelini satın alırken, 2022’de Senegal de bir SİHA aldığını duyurdu.   

Çad ordusu ise Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından geliştirilen Anka insansız savaş uçağından dört adet aldı.   

Yaklaşık 5 milyon dolar değerinde olan Bayraktar TB2 SİHA, yeterli hava gücüne sahip olmayan bir ülkeye, hava savunma teçhizatından yoksun bir rakibe karşı büyük bir yardım sağlıyor.   

Muhacir ve Bayraktar TB2 SİHA rekabeti   

Türkiye’nin ürettiği Bayraktar TB2 ve İran yapımı Muhacir, Afrika kıtasındaki bazı ülkelerde yaşanan çatışmalarda en fazla kullanılan SİHA’lar olarak biliniyor.   

İran ve Türkiye’nin Etiyopya’ya sağladığı SİHA’lar, Etiyopya hükümetinin 2021’de Tigray isyancılarına karşı yürüttüğü savaşı kazanmasına katkıda bulundu.   

Öte yandan, İran’ın yakın zamanda Sudan’a tedarik ettiği Muhacir 6 isimli SİHA’lar, ülkede yaşanan iç savaşta oldukça önemli oldu ve savaşta gidişatında yaşanan değişiklikte belirleyici bir rol oynadı.   

Gözlemciler, İran menşeili Muhacir 6 SİHA’larının, Sudan Silahlı Kuvvetleri’ne, Nisan 2023’ten bu yana ülkede devam eden iç çatışmada Hızlı Destek Kuvvetleri’ne karşı avantaj sağladığına inanıyor.   

Sudan kuvvetleri istihbarat, gözetleme ve keşif operasyonlarını yürütmek için İran SİHA’larını kullandı.   

Buna ek olarak, İran yapımı Kaim isimli güdümlü bombaları kullanarak, havadan karaya saldırılar düzenledi.    

Afrika konusunda araştırmacı olan Mussa Tehusai’ye göre Türk SİHA’larının yankı uyandıran başarısı, Afrika ve Sahra’daki birçok hayati bölgeyi kontrol eden terörist gruplar ve ulusötesi suç örgütleri nedeniyle karmaşık güvenlik krizleri yaşayan birçok Afrika ülkesinin dikkatini çekti.  

Fokus Plus’a açıklama yapan Tehusai, Fransa’nın Afrika’nın Sahel bölgesinden çekilmesinin Mali, Burkina Faso ve Nijer’de Fransa karşıtı liderlerin ortaya çıkmasına yol açtığını vurguladı.  

Tehusai, Rusya’nın desteklediği ve Batı’ya, özellikle de eski sömürgeci Fransa’ya karşı olan ve askeri darbelerle iktidara gelen bu liderlerin Türk SİHA’larına yöneldiğini dile getirdi.  

Araştırmacı, İran SİHA’larının Afrika Boynuzu’ndaki Türk SİHA’larıyla rekabet etmeye çalıştığını, Sudan ve Cibuti’ye ulaşarak savaşta önemli bir rol oynadığını ancak hiç şüphesiz Bayraktar TB2 SİHA gibi olamadıklarını belirtti. 

İran yapımı SİHA’ların, Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) Sudan’daki çatışmanın taraflarından olan Hızlı Destek Kuvvetleri’ne sağladığı diğer Çin yapımı SİHA’ların üstesinden de gelemediğini söyleyen Tehusai, “Bayraktar TB2 SİHA’ları Afrika’da üstün kılan da budur” dedi.  

SİHA diplomasisi  

Raporlara göre Türk ve İran yapımı SİHA’lar, başta Afrika Boynuzu olmak üzere Afrika kıtasındaki çatışmaların çözümünde büyük rol oynadığı gibi ve iki ülke için en önemli bölgesel nüfuz araçlarından birini oluşturuyor.  

Somali, Türkiye’nin yurtdışındaki ikinci büyük askeri üssü olan TURKSOM Askeri Eğitim Üssü’ne ev sahipliği yapması nedeniyle Ankara’nın bölgedeki en büyük ortağı olarak biliniyor.  

Somali federal hükümeti, Eylül 2022’de ülkenin güneyi ve merkezindeki çeşitli bölgelerde devam eden askeri operasyonlarda Türk SİHA’larının kullanıldığını açıkladı.  

Fransa merkezli Le Monde gazetesinde yer alan bir habere göre Özgür Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Bilimler Enstitüsü’nde (ILERI) Türkiye konusunda uzman bir araştırmacı olan Aurelien Denizeau konuya ilişkin şu değerlendirmeyi yaptı;  

“Türkiye, SİHA’ların satışını Afrika’ya açılan bir kapı olarak kullanıyor. Bu yatırımın geri dönüşünü hemen beklemiyor, ancak bunu çok uzun vadeli bir siyasi projenin parçası olarak görüyor.”  

Denizeau, “SİHA ihracatları, daha geniş diplomatik hedeflere ve yumuşak güç de dahil olmak üzere açık ekonomik ve siyasi ortaklıklara hizmet ediyor” diye ekledi.  

Sudanlı yazar ve araştırmacı Sadiq er-Ruzaiqi ise, Sudan veya Afrika Boynuzu bölgesinde yaşanan savaşın alışılmadık bir savaş olduğunu söyleyerek şunları ekledi;  

“Dolayısıyla özellikle Türkiye ile İran’ın Afrika ülkelerine açık olması, siyasi, ticari ve yatırım ilişkilerinin iyi olması nedeniyle SİHA’lara güvenmek gerekiyor.”  

Konuya ilişkin Fokus Plus’a açıklama yapan Ruzaiqi, “Çatışmaların çözümüne katkı sağladığı için SİHA kullanımının bölgede uzun vadeli etkisi olacak. Etiyopya’daki Tigray bölgesi bunun açık bir göstergesi. Çünkü bu SİHA’ların kullanılması bölgedeki isyan ateşinin söndürülmesinde oldukça etkili oldu” diye ekledi.  

Ruzaiqi, bu SİHA’lar ve Türkiye’nin söz konusu ülkelerle askeri işbirliği yoluyla oluşturduğu ilişkilerin geliştirilmesinin, Afrika’nın diğer bölgelerinde de çok büyük rol oynayacağını ve Afrika’daki çatışmaların sona ermesinde olumlu etki yaratabileceğini söyledi.  

Ayrıca Türkiye ve İran’ın Afrika ülkeleriyle olan ilişkilerinde, Rusya, Ukrayna, Çin ve diğer SİHA üreten ülkelerde olduğu gibi büyük zorluklar yaşamadığını belirtti.  

Afrika’ya ihracatı artıracak ortaklıklar  

Türkiye SİHA’ların satışlarını, bunların bir bölümünün üretileceği Suudi Arabistan’dan gelecek finansmanla, ekonomik açıdan dezavantajlı Afrika ülkelerine genişletmeyi planlıyor.  

İsveç merkezli Nordic Monitor sitesinde 24 Temmuz’da yer alan bir haberde bu konuda şu ifadelere yer verildi;  

“2026’da başlaması planlanan üretimde motorlar Türkiye’den ithal edilecek, gövdeler ise tamamen Suudi Arabistan’da üretilecek. Kablolama, iletişim sistemleri ve aviyoniklerin çoğu da yeni tesiste monte edilecek.”  

Habere göre Savunma Sanayii Başkan Yardımcısı Mustafa Murat Şeker, 10 Temmuz’da düzenlenen parlamento komitesi toplantısında, Türkiye’nin Suudi Arabistan’dan gelecek finansmanı kullanılarak daha fazla Afrika ülkesine SİHA satma planlarını açıkladı.  

Şükür’ün açıklamalarına göre Türkiye, planlanan önemli üretim hacmi göz önüne alındığında, Bayraktar Akıncı’nın üretim platformu hakkında Suudi Arabistan ile görüşüyor.  

Savunma Sanayii Başkan Yardımcısı, Suudi Arabistan gibi mali açıdan güçlü Körfez ülkelerinde üretim yapmanın, yalnızca bölgenin ihtiyaçlarını karşılamak için değil, aynı zamanda diğer ulusların karşılaştığı finansman açıklarını gidermek için de stratejik olarak faydalı olduğunu vurguladı.  

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Temmuz 2023’te Suudi Arabistan’a yaptığı ziyaret sırasında iki ülke savunma sanayi alanında iş birliğini ilerletti ve birkaç çerçeve anlaşmasını resmileştirdi.  

Bu bağlamda, Suudi Arabistan Savunma Bakanlığı, Türk SİHA üreticisi Baykar şirketi ile Akıncı modeli için bir ihracat ve iş birliği anlaşması imzaladı.   

Habere göre ilk sipariş 60 SİHA’dan oluşacak. Teslimatların ise 2025 ile 2026 arasında gerçekleşmesi bekleniyor.   

Söz konusu anlaşma, bir SİHA üretim hattının kurulmasını ve mühimmatın yerel üretimine yönelik hükümleri içeriyor.