İsrail’in Bütçe Açığı Nedeniyle Smotrich’e Yönelik Öfke Artıyor

İsrail, Maliye Bakanı Bezalel Smotrich ve Başbakan Binyamin Netanyahu’nun izlediği siyasi hedefler sonucu yaşanan bütçe açığı kriziyle karşı karşıya kaldı. 

Bu durum, İsrail’deki ekonomi uzmanlarının Maliye Bakanı’na yönelik eleştiri ve öfke dalgasının artmasına neden oldu. 

İsrail hükümeti, geçtiğimiz pazar günü Smotrich’in sunduğu teklife göre, 2024 bütçesini 3,3 milyar şekel (893 milyon dolar) artırmayı kabul etti. 

Bütçedeki bu artışın büyük kısmı ise kuzeydeki İsraillilerin Gazze yakınındaki yerleşim yerlerinden ve Lübnan sınırından tahliye edilmesine yardım etmek için kullanılacak. 

Benzeri görülmemiş bir ekonomik gerileme 

Maliye Bakanlığı Mesleki Ofisi’nin tavsiyesine aykırı ve İsrail ekonomi tarihinde ilk kez görülen bir şekilde, bu yıl bütçeye iki kez müdahale edildi.   

Maliye Bakanlığı Mesleki Ofisi, resmi olarak yüzde 6’ya ulaşan, uzmanların yüzde 8 olarak tahmin ettiği ve yıl sonunda yüzde 9’a ulaşmasını beklediği mali açığın artacağına ilişkin endişeyle buna itiraz etti. 

Ayrıca Bakan Smotrich’in, İsrail’in 2024 bütçesine yönelik harcamaları artırmanın bütçe açığını artırmayacağı yönündeki açıklaması bazı uzmanları kızdırdı. 

İsrail merkezli Calcalist sitesine konuşan Maliye Bakanlığı’ndan bazı üst düzey yetkililer, harcamalar özellikle ek gelirlerle karşılanmıyorsa doğal olarak bütçe açığını artıracağı için bakanın ifadelerini “halkı aldatma” olarak nitelendirdi. 

Resmi verilere göre bütçe açığı önceki ay yüzde 8,1 ile bugüne kadar kaydedilen en yüksek seviyeye ulaşırken, bütçede belirtilen açık tavanı da gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) yüzde 6,6’sına ulaştı. 

Öte yandan bu açık, İsrail ve ABD devlet tahvilleri arasındaki getiri farkını genişletti. 

İsrail’in iflas sigortası sertifikaları, kredi notunun riskli seviyelere düşürülmesiyle birlikte yeni zirvelere ulaştı ve düşük gelirli ülkelerle karşılaştırılabilir seviyeye geldi. 

İsrail’in bütçe ikilemi 

İsrail Merkez Bankası, geçtiğimiz hafta yaptığı açıklamada bu yılın ikinci çeyreğinde kişi başına düşen GSYİH’nın düştüğünü duyurdu. 

İsrail’de ticari üretim ve ihracatın yanı sıra ekonomiye yapılan yatırımlar da azaldı. 

Aynı zamanda dünyanın en büyük beş yatırım bankasından üçü, İsrail’e yönelik 2024 yılı büyüme tahminlerini aşağı yönlü olarak yüzde 0,8 ile yüzde 1,3 arasındaki seviyelerde revize etti. 

Ayrıca Smotrich, bu ek bütçe konusunda İsrail Maliye Bakanlığı Bütçe Dairesi Genel Müdürü Yogev Grados ile anlaşmazlığa düşerek, ona ek bütçeye hazırlanması veya istifa etmesi yönünde talimat verdi. 

İsrail merkezli Globes sitesinde yer alan habere göre, Smotrich bu konuya ilişkin şunları söyledi; 

“Medyanın kasvetli beklentilerinin aksine İsrail ekonomisi güçlü ve göstergeler de buna işaret ediyor. Artan gelirler nedeniyle mevcut mevzuat halen yüzde 6,6 seviyesinde olan öngörülen yıllık açığı artırmıyor.” 

Profesyonel olmayan kararlar 

Ancak İsrailli ekonomi analisti Golan Friedenfeld’e göre bu açıklamalar, “mali intihara” neden olması nedeniyle bakanın karşı karşıya olduğu eleştirileri artırdı ve istifa taleplerine yol açtı. 

Calcalist’e açıklama yapan Kudüs İbrani Üniversitesi'nden ekonomist Yannay Spitzer ise konuya ilişkin şu değerlenmeyi yaptı; 

“Bütçe olmadan borç krizi riski artar ki bu durum çok korkutucudur. Ancak küçük bir risk, özellikle Maliye Bakanı ve hükümetin sadece geminin dümenini çevirmekle kalmayıp aynı zamanda onu hızlandırıp doğrudan sığ suları hedef aldığı bir dönemde daha büyük bir risk haline geliyor.” 

Kamu ekonomisi ve maliye politikası uzmanı olan Udi Nissan ise, Maliye Bakanı ve Başbakan’ın tüm ekonomik faktörleri göz ardı etme ve profesyonellikten uzak ekonomik kararlar alma yeteneğinin tek kelimeyle inanılmaz olduğunu söyledi. 

Bu durumun hukuka aykırı olduğunu söyleyen Nissan, “Veriler olmadan karar alınamayacağı açıktır. Smotrich’in durumunda o, materyali anlamayan veya bilmeyen biri. Profesyonel karar verme sürecinin tüm altyapısını yok ediyorlar” diye ekledi. 

2025 bütçesinde erteleme 

Smotrich ve Netanyahu, İsrail’in 2025 yılı bütçesini formüle etmeyi ertelerken, iki yıllık (2025 ve 2026) bütçeyi sunmaya çalışıyor. 

Eğer belirlenen tarihe kadar bütçe geçilmezse ve iki yıllık bütçe sunulmasına karar verilirse mevzuatta değişiklik yapılması gerekecek ve daha önce ertelenen 2025 bütçesinin yapılması için ek süreye ihtiyaç duyulacak. 

Bu, Başbakan ve Maliye Bakanı’na bütçe sunum tarihinin ertelenmesini talep etme olanağı verecek ve böylece Knesset’in feshedilmesinin önüne geçilebilecek. 

Knesset Temel Kanunu’na göre bütçe 31 Mart tarihine kadar onaylanmazsa, Knesset otomatik olarak feshedilecek. 

Muhalefet lideri ve eski Maliye Bakanı Avigdor Lieberman bir süre önce bütçeye ilişkin yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı; 

“Hükümet bütçenin açıklanma sürecini engelliyor. Çünkü bunun açıklanması kamu incelemesini gerektiriyor. Tartışmalı harcamalar azaltılmazsa hükümet iç eleştirilere maruz kalacak ve İsrail’in kredi notunun bir kez daha düşmesine yol açabilecek. Bu durumda hükümet muhtemelen bütçe açığı ve dış borcunu artırmayı seçecektir.” 

Bir sonraki yılın bütçesi onay için genellikle her yıl ağustos ayına kadar Bakanlar Kurulu’na sunulur ve ardından yıl sonuna kadar Knesset tarafından onaylanır.  

İsrail yasalarına göre bu süreç mart ayı sonuna kadar uzatılabilecek. 

Bütçe çıkmazı 

Bu süreç tamamlanmadığı takdirde hükümet kendiliğinden çökecektir.  

Bloomberg’de yer alan haberde, Netanyahu’nun hakkındaki tartışmaları durdurduğu 2025 bütçesi “son yılların en zorlu ve önemli bütçesi” olarak nitelendirildi. 

Netanyahu ve Smotrich, 2025 bütçesinin bu yılın sonuna kadar hazır olacağı konusunda ısrar ediyor. Ancak, bütçe taslağının hazırlanmasındaki gecikmeyi henüz açıklamadılar. 

Bu da savaşın İsrail’in bütçe açığı ve borç miktarının artmasına neden olduğu bir dönemde, piyasalar ve yatırımcıların bütçenin nasıl onaylanacağı konusunda kafalarını karıştırdı. 

Bloomberg’in haberine göre Merkez Bankası ve Maliye Bakanlığı’ndaki üst düzey yetkililer, kredi derecelendirme kuruluşları ve iş dünyası liderleriyle birlikte, bütçe tartışmalarındaki geçici duraklamanın İsrail’in ekonomik beklentilerine gölge düşüreceği ve varlıklarına yönelik halihazırda yüksek olan riskleri artıracağı konusunda uyarıda bulundu. 

Bütçe hazırlık süreciyle ilgili gerginlikler, İsrail Merkez Bankası Başkanı Amir Yaron’un bu ay Netanyahu’ya hitaben yazdığı mektupta açıkça görüldü. 

Yaron ise söz konusu mektubunda, başbakana harcamaları kısmak ve vergileri artırmak da dahil olmak üzere, kamu maliyesini istikrara kavuşturmanın yollarını tartışmak üzere haftalar önce yaptığı toplantıyı tekrar etme çağrısında bulundu.