Soruşturma: İsrail’de Arap ve İslam Ülkelerine Ait Ürünler Satılıyor Mu? 

Arabic Post haber sitesi tarafından yürütülen bir araştırma, altı Arap ülkesindeki şirketler tarafından üretilen yüzlerce ürün gibi, İslam ülkelerinden İsrailli ithalatçılara binlerce gıda ürününün gönderildiğine ilişkin resmi İsrail verilerini ortaya çıkardı.  

Söz konusu araştırmaya göre bu veriler, ürünlerin sahibi olan şirketlerin isimlerinin yanı sıra Gazze savaşı sırasında verilen sertifikalar da dahil olmak üzere bu ürünlerin İsrail makamlarından aldığı lisans sertifikalarını da gösterdi.   

İsrail’e gönderilen Arap ürünlerine ilişkin bu veriler, ürünlerin İsrail’de pazarlanması ve satışı için gerekli olan "koşer" (helal) sertifikasının verilmesi de dahil olmak üzere birçok konuda yetkili olan, ülkenin dini kurumu “İsrail Hahambaşılığı" tarafından yayımlanıyor.   

İsrail’deki Arap ürünleri   

Yerel Arap gıdalarının yanı sıra gıda maddeleri, sebzeler, meyveler ve yağlar da dahil olmak üzere 442 Arap ürününün ithalatını gösteren veriler İsrail hükümetinin web sitesinde de yer aldı.  

İsrail verilerine göre ise Arap ile İslam ülkelerinde bulunan ve İsrail’e ürün gönderen firma sayısı 412’ye ulaştı.   

Arap ülkelerinde faaliyet gösteren, fabrikaları bulunan ve ürünleri İsrailli ithalatçılara ulaşan firma sayısı 80 iken, diğer 332 firma ise diğer İslam ülkelerinde bulunuyor.  

Yayınlanan verilere göre İsrail’e ürün ihraç eden ülkeler şunlar:   

• Mısır: Mısır merkezli 37 şirketten 41 çeşit dondurulmuş sebze, meyve, şeker ve meyve suları gibi 206 gıda ürünü İsrail’e ihraç ediliyor.  
• Ürdün: “Sorour” ve “Al-Jadeeda” şirketleri dahil olmak üzere beş Ürdün merkezli şirketten 19 ürün İsrail’e gönderiliyor.  
• Fas: “TALIKI GROUPE”, “RIO DE ORO” ve “DARI”ya bağlı şirketler grubunun da aralarında bulunduğu 25 şirketten 113 Fas ürünü İsrail’e ihraç ediliyor.  
• Türkiye: “Ülker”, “Uludağ” ve “Eker” dahil olmak üzere Türkiye’deki 290 şirketten İsrail’e ihraç edilenler arasında 2 bin 772 ürün yer alıyor.  
• Pakistan: “RM SALT” ve “GUJRANWALA FOOD INDUSTRIES LTD” gibi Pakistan merkezli dört şirketten 27 ürün İsrail’e ihraç ediliyor.  
• Birleşik Arap Emirlikleri (BAE): Veri tabanında 99 ürünü İsrail’deki ithalatçılara ulaşan 11 BAE merkezli şirketten bahsedildi.  

Bu ürünlerin bir kısmının BAE’de satışa yönelik olmadığı, yalnızca yurtdışına ihracat amaçlı olduğu, diğerlerinin ise BAE pazarlarında yaygın olduğu ortaya çıktı. Verilerde adı geçen şirketler arasında Al Khaleej Sugar ve Al Baraka Dates de yer alıyor.   

• Tunus: İsrail Hahambaşılığı’nın verilerine göre İsrail’e ihracat yapan Arap firmaları arasında Tunus merkezli “Moona Food” şirketi de bulunuyor.   
• Suudi Arabistan: İsrail’e ürün gönderen, koşer sertifikası taşıyan bir ürüne sahip Suudi Arabistan merkezli firmanın adının Durrah Company olduğu görüldü.   

Söz konusu veriler aynı zamanda Arap şirketlerinden İsrailli ithalatçılara gelen ürünlerin hacmine ilişkin de geniş bir tablo sunuyor.    

Ancak bu veriler, Arap ve İslam ülkeleri ile İsrail arasındaki tüm ticari faaliyetleri kapsamıyor, yalnızca gıda ürünlerinin bir kısmıyla ilgili ihracatı gösteriyor.   

Öte yandan verilere göre İsrail Hahambaşılığı, Arap ülkelerindeki fabrika ve şirketlerde üretilen ve İsrailli ithalatçılara giden yüzlerce ürüne “koşer” sertifikası verdi.  

Verilerde, sertifikası son 60 gün içinde sona eren ürünlerin yanı sıra, Hahamlık tarafından onaylanmış ve sertifikası halen geçerli olan ithal gıda ürünleri ve hammaddelerin listesi de yer alıyor.  

Söz konusu veriler, 30 Mayıs 2024 tarihine kadar Arap ve İslam ülkelerindeki fabrika ve şirketlerden İsrailli ithalatçılara gelen ürünlere ilişkin Hahambaşılık tarafından yayımlanan güncellemeyi de içeriyor.   

Hahamlık tarafından verilen yeni sertifikalara göre verilerin sürekli güncellendiğini bir kez daha belirtmek gerekiyor.   

Verilerde ayrıca İsrailli ithalatçıların Türkiye, Pakistan gibi İslam ülkeleri ve diğer ülkelerden 2 bin 925 ürün ithal ettiği, İsrail’deki ithalatçıların Arap ve İslam ülkelerindeki firmalardan temin ettiği ürün sayısının ise 3 bin 367 ürüne ulaştığı görüldü.  T

ürkiye mayıs başında, Tel Aviv’in Gazze Şeridi’nde başlattığı ve on binlerce kişinin ölüm ve yaralanmasına yol açan savaşın ardından İsrail’e tüm ihracat ve ithalatın durdurulduğunu duyurdu.   

İsrail’e ihracat için Koşer sertifikası zorunlu  

İsrail hükümetinin internet sitesinde yer alan bir açıklamada, ithal edilen bir gıda ürününün yasal olarak koşer olabilmesi için İsrail Hahambaşılığı’nın İthalat Departmanı tarafından verilen bir koşer sertifikasına sahip olması gerektiği belirtiliyor.   

Hahamlık da ithal edilen ürüne koşer sertifikası verdiğini doğruluyor ancak bu, yurt dışındaki bir fabrikanın tüm ürünlerine koşer verilmesi anlamına gelmiyor.  

Arap ve İslam ülkelerinden İsrail’e gönderilen ürünler araştırılırken, isimleri verilerde yer alan bu ürünlerin İsrail’de kayıtlı olduğu görüldü.   

Bu ürünlere, İsrailli ithalatçıların İsrail pazarlarında tanıtılıp satılabilmesi amacıyla koşer sertifikası da verildi.   

Filistinlilere mal ihraç etmek için koşer gerekmiyor  

Söz konusu araştırmaya göre veri tabanında isimleri geçen Arap firmalarıyla yapılan yazışmalarda, bazı ürünlerin Filistinlilere gönderildiği, verilerde ismi yer alan ithalatçıların ise İsrailli özel şirket olarak kayıtlı olduğu görüldü.   

Arabic Post haber sitesine konuşan, Batı Şeria’daki tüccarlar ve Nablus Ticaret Odası’ndan bir yetkili, Filistinlilerin Batı Şeria bölgelerine ithal ettiği mallar için “koşer” sertifikası almak gerekmediğini bildirdi.   

Filistinli ithalatçılar, malları İsrail limanlarına gönderip, limanlarda gümrükten geçirerek Filistin bölgelerine naklediyor.   

Ancak bu prosedür, ithalatın veya limanlardan mal çıkarmanın koşulu olarak “koşer” belgesi alınmasını gerektirmiyor.   

Nablus Ticaret ve Sanayi Odası Genel Kurulu üyesi olan tüccar Tarık El Hait, koşerin İsrail’deki mağazalara mal dağıtımıyla ilgili olduğunu söyledi.   

Hait, “İsrail’deki bazı mağazalar koşer sertifikası olmayan ürünleri satın almayı reddederken, bazıları ise kabul ediyor” ifadelerini kullandı.   

Tüccar aynı zamanda, İsrail pazarına mal tedarik etmek için "dini sertifika" alan bazı Filistinli gıda üreticilerinin bulunduğu bilgisini de verdi.  

Koşer İsrail’de ürün satmanın önemli bir koşulu   

“1948 Araplarından” olan iş insanı Ömer Jassar ise, “Arap ürünü veya dünyanın herhangi bir ülkesinden gelen bir ürünün, İsrail pazarına girişinin ve koşer sertifikası altında faaliyet gösteren İsrail alışveriş ağlarında satışının yasal şartı olarak koşer sertifikasına ihtiyacı var” diye konuştu.   

İsrail vatandaşlığına sahip 1948 Arapları ile yapılan ithalata değinen Jassar, ayrıca şu ifadeleri kullandı:  

“Bunlar ithalat ve ihracat prosedürleri, pazarlama, vergi, gümrük ve nakliye ücretleri ve hatta İsrail Hahambaşılığı’ndan veya onun dünya çapındaki şubelerinden koşer sertifikası alma gerekliliğine ilişkin İsrail yasalarına tabidir.”  

Ancak Jassar, “Ürünlerin ithalatı, sadece yurtiçindeki Arap veya Filistin pazarında satılmakla sınırlıysa, İsrail pazarlarında ve alışveriş ağlarında pazarlanıp satılmadığı sürece koşer sertifikası alınması zorunlu değildir” diye ekledi.