Bir Kıtanın Yükselişi: Olimpik Afrika

Yaz ve kış olmak üzere dört yılda bir yapılan olimpiyatlar sadece dünyanın en kapsamlısı değil aynı zamanda dünyada en çok ulustan en çok sporcunun yer aldığı spor organizasyonudur. M.Ö 8’inci yüzyılda Atina’da antik oyunlar olarak başlayan olimpiyatların günümüzdeki yapısı 1896 yılında Uluslararası Olimpiyat Komitesi’nin kurulmasıyla ilk kez Atina’da oluşturulmuştur. Birinci Dünya Savaşı nedeniyle 1916 yılındaki olimpiyatlar yapılamamış, 1920 yılından itibaren günümüzdeki beş halkalı olimpiyat logosu kullanılmaya başlanmış, 1924 yılından itibaren Kış Olimpiyatları’nın yapılmasına karar verilmiş, İkinci Dünya Savaşı nedeniyle 1940 ve 1944 Olimpiyatları yine yapılamamıştır.

1992 yılına kadar yaz ve kış olimpiyatları aynı yıl düzenlenirken 1994 yılından itibaren ise yaz ve kış olimpiyatlarının arasına iki yıllık bir zaman konmuştur. Engelli sporcuların katıldığı 1960 yılından itibaren gerçekleştirilen paralimpik ise yaz olimpiyatları bittikten kısa bir süre sonra başlamaktadır. 1896 Atina Olimpiyatları’ndan günümüze kadar toplamda 30 yaz ve 24 kış olimpiyatı, 15 yaz ve 11 kış paralimpiki yapılmıştır. Yaz olimpiyatlarının sonuncusu 204 ülkeden 10 bin 175 sporcunun 32 branşta ve 48 dalda katıldıkları 329 etkinlikle 2024 yılında Paris’te gerçekleştirilmiştir.

Oldukça çekişmeli geçen ve pek çok dalda ya da branşta dünya rekorlarının kırıldığı 2024 Olimpiyatları’nda dikkat çeken bir olay da Afrikalı sporcuların başarıları olmuştur. Kenya, Cezayir, Güney Afrika, Etiyopya, Mısır, Tunus, Botsvana, Uganda, Fas, Fildişi Sahili, Yeşil Burun ve Zambiya olmak üzere toplam 12 Afrika ülkesinden katılan sporcular 13 altın, 12 gümüş, 14 bronz olmak üzere toplamda 39 madalya ile en çok madalyayı 2016 Rio’dan (45 madalya), 2008 Pekin’den (44 madalya) ve 2012 Londra’dan sonra 2024 Paris’te almışlardır.

Çok sayıda Afrikalı sporcu madalya kazandı

Bu ülkelerden katılan sporcular aynı zamanda 13 altın madalya ile 2012 Londra’daki ve 2008 Pekin’deki performanslarını yakalamışlardır. Kenyalı sporculardan Emmanuel Wanyonyi 800 metre erkekler atletizmde, Faith Kipyegon 1500 metre kadınlar atletizmde, Beatrice Chebet kadınlar 5000 metre atletizmde ve 10000 metre atletizmde altın, Ronald Kwemoi erkekler 5000 metrede ve Faith Kipyegon kadınlar 5000 metrede gümüş, Benson Kipruto erkekler maratonda, Abraham Kibiwot erkekler 3000 metre engellide, Mary Moraa kadınlar 800 metre atletizmde, Hellen Obiri kadınlar maratonda ve Faith Cherothci kadınlar 3000 metre engellide bronz madalya kazanmışlardır.

Cezayirli sporculardan Kaylia Nemour artistik cimnastikte altın, Djamel Sedjati erkekler 800 metrede bronz, Imane Khelif kadınlar boksta altın madalya kazanmışlardır. Güney Afrikalı sporculardan koşu takımı bayrak yarışında ve Jo-Ane van Dyk kadınlar cirit atmada gümüş, Alan Hatherly kros bisiklette ve rugby takımı bronz, Tatjana Smith kadınlar 100 metre kurbağa ve 200 metre kurbağa yüzmede altın madalya kazanmışlardır. Etiyopyalı sporculardan Tamirat Tola erkekler maratonda altın, Berihu Aregawi erkekler 10000 metre atletizmde, Tsige Duguma kadınlar 800 metrede ve Tisgt Assefa kadınlar maratonda gümüş madalya kazanmışlardır.

Mısırlı sporculardan Mohamed Elsayed eskrimde bronz, Ahmed Elgandy modern pentatlonda altın, Sara Ahmed ise kadınlar halterde gümüş madalya kazanmışlardır.  Tunuslu sporculardan Fares Ferjani eskrimde gümüş, Firas Katoussi erkekler 80 kilogram tekvandoda altın, Mohamed Halil Jendoubi ise erkekler 58 kilogramda bronz madalya kazanmışlardır. Botsvanalı sporculardan Letsile Tebogo 200 metre erkekler atletizmde altın, Botsvana takımı da 4 çarpı 400 metre atletizmde gümüş madalya kazanmışlardır. Ugandalı sporculardan Joshua Cheptegei erkekler 10000 metre atletizmde altın, Peruth Chemutai ise kadınlar 3000 metre engelli atletizmde gümüş madalya kazanmışlardır. Faslı sporculardan Soufiane El Bakkali erkekler 300 metre engellide altın, erkek futbol takımı bronz madalya kazanmışlardır. Fildişi Sahilili sporculardan Cheiks Sallah Cisse erkekler 80 kilogram ve üzeri tekvandoda bronz madalya, Yeşil Burunlu sporculardan David de Pina erkekler 51 kilogram boksta bronz, Zambiyalı sporculardan Muzala Samukunga ise erkekler 400 metre atletizmde bronz madalya kazanmıştır. 

1896 yılında başlayan olimpiyatlarda Afrika’dan ilk madalya kazanan ülke, her ne kadar o dönemde bağımsız olmasa da Güney Afrika olmuştur. 1908 Londra Olimpiyatları’na katılan Güney Afrika’ya 1928 Amsterdam Olimpiyatları’nda yine o dönemde bağımsız olmayan Mısır eşlik etmeye başlamıştır. Mısırlı ve Güney Afrikalı sporcular 1936 Berlin Olimpiyatları’nda madalya kazanmış, Güney Afrikalı sporcular Güney Afrika kendi içindeki ayrımcı apartheid yapısına geçiş yılı olan 1948 yılındaki Londra Olimpiyatları’ndan 1992 Barcelona Olimpiyatları’na kadar olimpiyatlara sporcu gönderemediği için herhangi bir madalya alamamıştır. 

1956 yılında Melbourne’deki olimpiyatları Mısır, Süveyş Kanalı krizi nedeniyle boykot ederek katılmamış, Mısır’ın ve Güney Afrika’nın dışında ilk defa üç Afrika ülkesi Etiyopya’dan, Fas’tan ve Gana’dan sporcular 1960 Roma Olimpiyatları’nda madalya almışlardır. Bu üç ülkeye 1964 Tokyo Olimpiyatları’nda Kenyalı, Nijeryalı ve Tunuslu, bu altı ülkeye 1968 Mexico City Olimpiyatları’nda ise Kamerunlu sporcular eklenmiştir. Ugandalı ve Nijerli sporcular ilk kez 1972 Münih Olimpiyatları’nda madalya kazanmış, Montreal’deki 1976 Olimpiyatları’nda ise hiçbir Afrika ülkesinden sporcu madalya alamamıştır.

1980 Moskova Olimpiyatları’nda Etiyopyalı ve Ugandalı sporcuların yanında ilk defa Zimbabveli, 1984 Los Angeles Olimpiyatları’nda ilk defa Cezayirli, Fildişi Sahilli ve Zambiyalı, 1988 Seul Olimpiyatları’nda ilk defa Cibutili ve Senegalli sporcular madalya kazanmışlardır.  Güney Afrika’nın apartheid yönetimini bitirmesiyle birlikte olimpiyatlara geri döndüğü 1992 Barcelona Olimpiyatları’nda ilk defa Namibyalı, 1996 Atlanta Olimpiyatları’nda ilk defa Mozambikli, 2004 Atina Olimpiyatları’nda ilk defa Eritreli ve Zimbabveli, 2008 Pekin Olimpiyatları’nda ilk defa Morituslu, 2020 Tokyo Olimpiyatları’nda ilk defa Burkina Fasolu ve Botsvanalı sporcular madalya kazanmışlardır. 

En çok altın madalya alan Afrika ülkesi: Kenya

Şimdiye kadar Etiyopyalı sporcular 14, Kenyalı sporcular 13, Güney Afrikalı sporcular 12, Faslı sporcular 10, Mısırlı, Tunuslu ve Nijeryalı sporcular 9, Ganalı ve Fildişi Sahilli sporcular 4, Zambiyalı ve Zimbabveli sporcular 3, Kamerunlu sporcular 6, Nijerli, Mozambikli, Ugandalı ve Burundili sporcular 2, Burkina Fasolu, Cibutili, Morituslu, Gabonlu, Sudanlı, Senegalli ve Namibyalı sporcular 1 olimpiyatta madalya kazanmışlardır. Afrika ülkelerinden en çok altın madalyayı Kenyalı sporcular, en çok gümüş madalyayı Güney Afrikalı sporcular, en çok bronz madalyayı ise Etiyopyalı sporcular kazanmıştır. 

Afrika ülkeleri bağımsız olmaya başladıkları 1956 yılına kadar 15’inci yüzyılda başlayan Atlantik ve Doğu köle ticaretinin, 16’ncı yüzyıldan itibaren Avrupa tarafından dayatılan ekonomik koşulların ve 19’uncu yüzyılda yürürlüğe giren siyasi kolonyalizmin sorunları ile uğraşmışlardır. Bu ülkeler bağımsız olduktan sonra ise hem bu üç olayın yarattığı sonuçlar hem de kendi içlerindeki yönetişimde ortaya çıkan iç savaşlar ve askeri darbeler gibi sorunlarla da karşılaşmışlardır.

2011 yılından sonra ise bambaşka bir ana sorun olan terör, Sahel ağırlıklı olmak üzere pek çok Afrika ülkesinin gündemine girmiştir. Askeri yönetime dönüşün bir ülkeden bir ülkeye sıçradığı geçen iki yıllık zaman diliminde ilan edilen güvenlik amaçlı olağanüstü durumlar terörden önceki sorunlar nedeniyle zaten yeterince kalkınamamış ve sivil toplumunu yeterince geliştirememiş bu ülkeleri daha da zorlamıştır. Ekonomik olarak da bir türlü istenen refaha kavuşamayan Afrika ülkelerinin toplumları Hegel ve Marx tarafından üstyapı olarak görünen kültürde de istenen ve ilk kuşak liderlerin bağımsızlık konuşmalarında da geçen gelişimi gösterememişlerdir. 

Müzik, edebiyat, resim ve spor gibi branşlarda kendini gösterebilen ve bu branşlara katkı verebilen Afrikalıların sayısı çok az olmuştur. Bu bağlamda düşünüldüğünde Afrikalı sporcuların olimpiyatlarda bir ya da birden çok madalya almasından çok o olimpiyatlara katılması bile son derece önemli hale gelmiştir. 

Afrika ülkelerinin tarihsel konumlarının yanında o ülkelerden olimpiyatlara katılan ve katıldıkları olimpiyatlarda madalya kazanan sporcuların varlığı ne kadar sevindirici ise şimdiye kadar hiçbir olimpiyatın ve dolayısıyla paralimpiğin Afrika ‘da düzenlenmemesi de o kadar şaşırtıcıdır. Umarım Uluslararası Olimpiyat Komitesi gelecek yıllardaki olimpiyatlarda Afrika’ya da bir şans verir ve kıta 2010 Dünya Kupası’ndaki organizasyon başarısını olimpiyatlarda da gösterebilir.