Değişen Küresel Arenada Türkiye-Nijerya Ortaklığını Yeniden Düşünmek

Dünyada muazzam değişimler yaşanırken tarihsel bir perspektife ve bağlantıya sahip Türkiye'nin Nijerya ile ilişkileri mevcut jeopolitik bağlamda yeniden şekillendirilerek stratejik ortaklığın yeni bir boyuta taşınmasını gerektiriyor. Nijerya'nın, Afrika kıtasının stratejik olarak tasavvur edilmesinde özel bir öneme ve konuma sahip olduğu düşünüldüğünde bu karşı konulamaz bir gereksinimdir.

Türkiye ve Nijerya, hem mevcut hem de gelecekteki bölgesel siyasi rolleri nedeniyle bölgelerinin en önemli iki devletidir. Her iki ülke de bölgesel nüfuzları, askeri kapasiteleri, ekonomik nüfuzları, genişleyici ve iddialı dış politika hedefleri açısından büyük önem taşıyor ve bu da her iki ülkeyi doğal ortak haline getiriyor.

Nijerya, bölgesel bir güç, büyük enerji rezervlerinin konumu ve geniş Müslüman nüfusu nedeniyle Türkiye’nin Afrika katılım stratejisinin anahtarlarından biri olarak çekici bir ortak konumunda yer alıyor. Son yıllarda Türkiye ile Nijerya arasındaki işbirliğinin büyümesinde ve pekişmesinde yeni bir ivme gösteren birçok önemli gelişme yaşansa da muazzam fırsatlar konusunda henüz yerine getirilmemiş bir potansiyel var.  Bu potansiyelin en iyi şekilde değerlendirilebilmesi,  Nijerya’nın varlığının basit anekdotsal boyutun çok ötesinde ele alınarak yeni bir konumlandırmaya geçilmesini  gerektiriyor.

Türkiye-Nijerya stratejik ortaklığı

Son 20 yıl, hem Türkiye’de hem de Nijerya’da dikkate değer değişikliklere tanık olundu. Türkiye, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan liderliğinde iç ve dış politikada önemli değişiklikler yaşadı. Benzer şekilde Nijerya’da demokratikleşme, ekonomik büyüme, kalkınma, çatışmaların boyutu ve kapsamı ve Nijerya’nın küresel ilişkilerindeki gelişmeler açısından önemli değişikler meydana geldi. Bu süreçte Türkiye ve Nijerya arasında  yoğun ziyaret diplomasisi, hem Türk hem de Nijeryalı yetkililerin dostluk bağlarına ilişkin söylemi iki ülkenin birbirine bağlılığını vurguladı. Nijerya’nın insan kaynakları, silahlı kuvvetleri, sahip olduğu doğal kaynakları ile sadece Sahra Altı’nın değil, Afrika kıtasının en önemli ülkelerinden biri olduğunu vurgulayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Nijerya’yı Türkiye’nin Afrika siyasetinde merkezi rol oynayan, “stratejik ortak”  olarak tanımladı.  

Nijerya, Türkiye için üç açıdan önemli bir ülkedir; birincisi, enerji ve savunma sanayi nedeniyle; ikincisi, potansiyel pazar büyüklüğü ve Afrika kıtasının en kalabalık ülkesi olması nedeniyle; üçüncüsü; Afrika Birliği ve ECOWAS’taki önemli siyasi rolü nedeniyle. Bu odak noktaları, Türkiye'nin Nijerya ortaklığını güçlendirmeye ve derinleştirmeye yönelik daha uzun vadeli ve stratejik bir perspektiften üst düzey planlar yapması gerektiği anlamına geliyor.

Türkiye’nin Nijerya ile ilişkileri, amaçlar, hedefler ve siyasi söylem açısından Batılı ülkelerden temel olarak farklılık gösteriyor. Türkiye’nin buna yönelik politikası karşılıklı yarar sağlayan bir ilişkiye dayanmaktadır. Karşılıklı yarar, Türkiye-Afrika ilişkilerine ilişkin Türk resmi söyleminde tekrarlanan bir konudur. Bu konuda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın "21. yüzyılda, Afrika kıtasının rolünü belirleyici olacağı inancıyla kıtayla ilişkilerimizi ‘kazan-kazan ve eşit ortaklık temelinde’ yürütmek istiyoruz…” mesajı oldukça önemlidir. Bu duruş, Türkiye’yi yalnızca Batı'ya karşı çekici bir alternatif olarak değil aynı zamanda Batı için daha iyi bir seçenek olarak ortaya koyan bir söylemin içinde yer alıyor.

Son yıllarda Türkiye-Nijerya işbirliğinin koşulları köklü ve yapısal bir dönüşümden geçiyor. Bu stratejik çabanın kökleri,  Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın daha yakın işbirliğinin temelini attığı Türkiye-Afrika zirvelerine kadar uzanıyor. Ancak Türkiye ile Nijerya arasındaki yarım asırdan fazladır devam eden dostluk ve ekonomik ilişkiler, artan ticaret hacmine rağmen iki ülkenin potansiyeli göz önüne alındığında  dostane siyasi ilişkilere uymuyor ve her iki ülkenin talepleri ile örtüşmüyor. Büyük değişimlerin yaşandığı bir dönemde Türkiye-Nijerya işbirliği, hem Türkiye’nin hem de Nijerya’nın ekonomik işbirliği etkinliğinin artırılması için yeni ve daha büyük adımlar atmasını gerektiriyor. Bu bakımdan stratejik iletişimin ve ortak çalışmaların nasıl güçlendirileceği, Türkiye ile Nijerya arasındaki dostane ve işbirlikçi ilişkilerin nasıl pekiştirilip derinleştirileceği önemli konular haline geliyor.

Eyalet odaklı işbirliği

Nijerya'nın demografik, ekonomik ve stratejik ağırlığının yanı sıra her biri kendine özgü iş ortamına sahip 36 eyalet ve altı politik bölgeden oluşması göz önüne alındığında Türkiye'nin Nijerya ile güçlü bağlar kurma noktasında eyalet, bölge ve yerel düzeyleri kapsayacak şekilde ilişkileri genişletmesi gerekiyor. Bu bağlamda iki ülke arasında işbirliğini geliştirmeye yönelik hem eyalet valilerini hem de eyaletlerde yer alan Nijeryalı iş liderlerini  bir araya getirecek "Nijerya Eyalet Valileri Forumu" düzenlenerek ilişkiler yeni bir seviyeye taşınabilir. Bu bağlamda ikili ilişkilerin güçlendirilmesini ve genişletilmesini sağlayacak hedeflere ulaşmak için insan kaynakları bu çabada kilit bir faktördür. 

Başta Çin olmak üzere pek çok ülke halihazırda bu trende yanıt vererek bölgedeki varlıklarını artırarak yükselmeye devam ediyorlar.  Bu eğilimlere yanıt olarak Türkiye’nin bölgede etkisini ve etkinliğini artırması için konsolosluk hizmetlerini sağlayacak fahri konsolosluklar da dahil olmak üzere Lagos ve Kano eyaletlerinde konsolosluk açması yeterli mevcudiyeti ve temsili daha da artırabilir ve kalıcı katkılar sağlayabilir. Eyalet odaklı bir yaklaşım aynı zamanda Türkiye’nin siyasi çıkarlarının desteklenmesi ve geliştirilmesindeki etkinliğini ve ticaretin geliştirilmesinde yeni öncelikleri ve çıkarları takip etme yeteneğini artıracak ortamlara zemin hazırlayabilir. Türkiye’nin eyalet odaklı işbirliği girişimi orta ve uzun vadede ortamı daha rekabetçi hale getirerek  her iki ülkenin geleceği açısından önemli sonuçlara ulaşması için hizmet edebilir.

İş alanlarını çeşitlendirmek

Tarihsel nedenlerden dolayı Türkiye, diğer ülkeler kadar Nijerya’da ticari olarak yer alamamış  ve bu durum, bazı sektörlerde Türk şirketlerinin pazarlara girmesini geciktirmiş ve zorlaştırmıştır. Ancak Nijerya pazarları genişledikçe ve Türkiye dış pazarlarını giderek daha fazla çeşitlendirmeye çalıştıkça, bu, Türkiye’nin Nijerya ile ticari bağlarını daha fazla güçlendirmesi için yeni fırsatlara yol açmıştır.

Son yıllarda gelişen savunma sanayi ihracatı ile birlikte Türkiye’nin Nijerya’ya ihracatı her türlü makine yedek parçası, inşaat malzemesi, mobilya, boya ve inşaatta kullanılan demir-çelik ürünlerinden oluşurken, Türkiye’nin Nijerya’dan ithalatında en büyük pay ham petrol ve sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ile susam, kakao ve soya fasulyesi gibi ürünlerden oluşuyor. Ancak Türkiye ve Nijerya arasındaki ticaretin büyümesi için büyük bir potansiyelin olduğu göz önüne alındığında Türkiye’nin geniş bir yelpazeye doğru genişlemesi ve çeşitlenmesi için bu sektörlerle sınırlı kalmaması gerekiyor.  

Nijerya; Türkiye ve Nijerya arasındaki ticareti geliştirmek için yeterince alana sahip ve Türkiye’nin iş ilişkilerini çeşitlendirebileceği çeşitli fırsatlar sunabilecek bir ülke konumundadır. Özel sektör açısından bakıldığında Nijerya ile iş ilişkilerini e-ticaret, kozmetik, turizm, bankacılık, imalat, ormancılık, inşaat, balıkçılık, tarım,  yenilenebilir enerji, ilaç, altyapı ve elektrik hizmetleri sağlama konusunda iş alanlarını çeşitlendirmesi için eşsiz fırsatlar sunuyor. Ayrıca Nijerya otomobil, motosiklet, traktör ve tarım makinaları için önemli bir pazardır. Dolayısıyla Türkiye’de üretilen motosiklet, traktör, tarım ekipmanları ve gelecekte Togg için önemli bir ihracat pazarı olabilir.  

İki ülke arasında yeni fırsatların kilidini açacak diğer bir konu ise Afrika kıtasının en zengin insanı olan Nijeryalı iş insanı Dangote ve diğer girişimci iş insanlarının Türkiye'de yatırım yapma konusunda harekete geçirilmesi sağlanarak ekonomik iş alanları genişletilebilir. Dolayısıyla bu türden bir ortaklığın ve katılımın güçlendirilmesi, siyasi ve ekonomik hedeflere ulaşmada her iki tarafı fayda sağlama konusunda önemli bir konuma yerleştirecek.

İleriye doğru bakmak

Demografi, pazar büyüklüğü, bölgesel entegrasyon, ve stratejik önem açısından Nijerya’nın Türkiye için önemi  önümüzdeki yıllarda daha da artacaktır. Bu nedenle, uluslararası rekabetin olduğu bir ortamda hükümet, iş dünyası ve kuruluşların, Nijerya ile çok boyutlu işbirliğinin sürdürülebilir bir şekilde geliştirilmesine yüksek öncelik vermesi ve ana hedeflerini yeniden tanımlaması için ciddi bütünsel çabalar sarf etmesi gerekiyor. Ayrıca Türkiye’nin Nijerya ile bağlarını yeniden şekillendirmesi, Nijerya meselelerine daha aktif katılım sağlaması ve işbirliğini genişletmesi için Nijerya’yı yalnızca Afrika stratejisinin bir birimi olarak görmek yerine,  ona özel bir dış politika oluşturması büyük önem arz ediyor.

Türkiye-Nijerya ortaklığının üst düzey ziyaretlerin ötesine geçmesi gerekiyorsa Türkiye’nin sahada daha fazla hizmet vermeye başlaması gerekecek. Sosyal ve sivil toplum işbirliği açısından bakıldığında, Nijerya toplumu ve sivil toplum kuruluşlarıyla kurumsallaşmış bağların arttırılması, Türkiye-Nijerya işbirliğinin daha da optimize edilebileceği önemli bir alandır. Bu bağlamda, TİKA temsilciliği, Maarif Vakfı Okulları ve üniversite açılmasına öncelik verilerek iki ülke arasında toplumsal bağların güçlenmesine yönelik çabaların bir parçası olabilir.

Nijerya, Türkiye’nin dış ilişkileri üzerine yapılan araştırmalarda ana akım bir konu olarak öne çıkmıyor. Resmi söylemin dışında medya, akademik çevre ve birçok düşünce kuruluşu arasında sürekli araştırmayı hak edecek kadar önemli görülmüyor. Bu açıdan Nijerya araştırmalarına yeterli kaynak ayrılarak “Nijerya düşünce kuruluşu ağı” oluşturulabilir. Böylelikle medya, iletişim ve düşünce ağı iki ülke arasında işbirliği ilişkilerinde daha büyük bir sinerjiye olanak sağlayacaktır.

Son olarak, Türkiye’nin Nijerya ile ilişkisinin, tıpkı Nijerya’nın diğer ülkelerle ilişkisi gibi, kendi fırsatları ve zorlukları var. Ancak bu potansiyel faydaların ve dezavantajların doğası aynı değildir. Bu nedenle Türkiye ile Nijerya arasındaki ekonomik ilişkilere kendi şartları içinde yaklaşılmalı ve benzersizliğinin farkına varılmalıdır.