Kuveyt’te Veliaht Ataması Ne Anlama Geliyor?

Abdullah Musab 

Arap coğrafyasının en uzun süreli demokrasi tecrübesine sahip olan ülkelerinden birisi Kuveyt. Bu ülke aynı zamanda körfezin en eski parlamentosuna da ev sahipliği yapıyor. Uzun süredir aynı ailenin yönetiminde devam eden siyasi yapı, 1962 tarihinde yürürlüğe sokulan ve bazı maddeleri değiştirilen anayasaya dayanıyor. Devamlılık gösteren bu yapıda önceki Kuveyt emiri geçtiğimiz senenin aralık ayında vefat etmiş, yerine Şeyh Meşal el-Ahmed el-Cabir es-Sabah yeni Kuveyt emiri olmuştu. 

Kuveyt emiri göreve geldikten kısa süre sonra Kuveyt Anayasası hükümlerinin kendisine tanıdığı meclisi feshetme yetkisini kullandı. Şubat ayında kullanılan bu yetkinin gerekçesi parlamentoda Emir’e yönelik uygunsuz ve makul eleştiri niteliğini aşan ifadelerin kullanılmasıydı. Anayasası’nın 54. Maddesi Emir’e bu yönde bir güvence sağlıyor. Emir bu gerekçeyle meclisi feshetti. Görünen sebebin ötesinde Kuveyt emirinin bu kararı farklı değerlendirmelerin yapılmasına sebep oldu. Emirin bu hareketi uzun süredir kabine ve meclis arasında devam eden gerilimi yeni parlamento teşekkülüyle kontrol altına alma arzusu olarak değerlendirilebilir. Bu karar neticesinde geçtiğimiz aylarda seçimler yapılmıştı. 

Kısa süre sonra, 10 Mayıs 2024 tarihinde Şeyh Meşal bir kararname yayınlayarak meclisi feshetti ve anayasanın bazı hükümlerini 4 seneyi geçmemek üzere askıya aldı. Aralık ayında göreve başlayan Kuveyt emiri bu kararnameye kadar bir veliaht seçmediğinden dolayı bu karar çeşitli endişeleri de beraberinde getirdi. Çünkü normal şartlarda emirin aday gösterdiği kişinin veliahtlığını meclis tasdik etmeli. Geçtiğimiz günlerde Şeyh Meşal bir veliaht belirleyerek yeni bir kabine kurdu. Bu kararname meclisin feshedilmesi ve anayasanın bazı maddelerinin dört yılı aşmayacak şekilde askıya alınması kararnamesinden hemen sonra geldi. 

Kuveyt’te Veliahtlık 

Orta Doğu’nun benzer siyasi yapıyla yönetilen diğer devletlerinde olduğu gibi Kuveyt açısından da veliahtlık, adayın belirlenmesi ve atanması oldukça önem taşıyor. Çünkü aile içinde de çeşitli zümreler/gruplaşmalar mevcut. Genel manada veliahtın kim olacağına ilişkin bir prensip belirlenmiş değil. Takdir hakkı Kuveyt emirinde. Kuveyt tarihine baktığımız zaman veliahtlığa büyük oranda önceden emirlik makamında bulunanların oğullarının veya torunlarının getirildiği görülmekte. Örneğin eski emir Ahmed el-Cabir es-Sabah’ın vefatını takiben iki oğlu emirliğe geldi. Şeyh Mişal önceki iki kardeşinin vefatlarından sonra Kuveyt emiri olarak görev yapmaya başladı. Son veliahtların babası emirlik yapmış olan kardeşler arasından seçildiği görülüyor. 

Veliahtın aday gösterilmesinin Kuveyt emirinin takdirinde olduğundan bahsedilmişti. Kuveyt Anayasası’nın ilgili maddesine göre; emir bu yetkiyi göreve geldikten sonraki 1 sene içinde kullanmalıdır. Adayın belirlenmesinden sonra parlamentoda yapılacak özel oturumda oylama yapılır. Emirin gösterdiği adayın meclis üyelerinin çoğunun onayını alması halinde veliahtlığı tasdik edilir. Görüldüğü üzere, anayasa göre Kuveyt’te veliahtlık makamı için emir bir aday gösterebilir. Fakat bu adayın tasdik edilmesi için mecliste özel bir oturumda oylama yapılması gerekir. 

Meclisin Feshi Kaygıları Beraberinde Getirmişti 

Kuveyt emirinin 10 Mayıs 2024 tarihinde aldığı bir kararla meclisi feshetmesi ve anayasanın bazı hükümlerini 4 seneyi geçmemek üzere askıya alması çok tepki çekti. Endişelerin ve kaygıların büyük oranda veliahtın belirlenmesiyle ilgili olduğu anlaşılıyor. Çünkü aralık ayında göreve başlayan Şeyh Mişal o tarihe kadar bir veliaht atamamıştı. 

Kuveyt emirinin veliahtı meclisin feshedildiği bir ortamda belirlemek istediği iddiaları gündeme geldi. Bu kaygıları makul görmek gerekir, zira daha önce belirtildiği gibi normal işleyen bir düzende emirin ancak bir kişiyi veliaht olarak aday göstermesi söz konusu olabilir. Tasdik yetkisi mecliste. Bu sebeple, meclisin feshedilmesi ve anayasanın meclisin yetkisiyle ilgili bazı maddelerinin 4 seneyi geçmemek üzere askıya alınması veliaht tayini sürecinde meclisin devre dışında bırakılmak istendiği kaygılarını da beraberinde getirmişti. 

Veliaht Nasıl Atandı? 

Geçtiğimiz günlerde Kuveyt emiri Şeyh Mişal yeni bir kararnameyle kuzeni ve eski başbakan Şeyh Sabah Halid es-Sabah'ı veliaht olarak gösterdi. Bu kararın meclisin çalışır vaziyette ve anayasanın tüm hükümleriyle yürürlükte olduğu bir ortamda veliahtın aday gösterilmesi şeklinde değerlendirilmesi gerekirdi. Fakat 10 Mayıs 2024 tarihinde alınan kararlardan dolayı bu tasarrufu doğrudan doğruya bir atama işlemi olarak değerlendirmek gerekir. Nitekim Kuveyt Emiri Şeyh Mişal imzasıyla düzenlenen kararnamede, bu atamayla ilgili anayasanın gerektirdiği tüm tedbirlerin hükümet mensuplarınca alınacağı da düzenlendi. Görüldüğü üzere; normal sürecin aksine bir veliaht atandığını ve bu noktada parlamento yerine hükümetin aktif rol aldığını söylemek mümkün. 

Veliaht atamasının parlamentonun tasdiki olmadan gerçekleştirilmesi anayasaya uygun olmasa da Kuveyt’te geçmiş dönemde de benzer süreçler yaşanmıştı. Örneğin 1976, 1986 ve 1999 senelerinde de meclis feshedilmişti. 1976 senesindeki örnekte olduğu gibi bu süreçlerin bazılarında da veliaht ataması doğrudan Kuveyt emirin kararıyla olmuştu. Dolayısıyla yaşanan süreci bir ilk olarak değerlendirmemek gerekiyor. Mevcut süreç Kuveyt tarihinde daha önce yaşanan bazı örneklere benziyor. 

Seçilen İsmin Önemi Nedir? 

Bu atama ile Şeyh Sabah Halid es-Sabah veliaht olarak görevlendirilmiş oldu. Seçilen isim hayli ilgi çekici. Genel olarak Körfez ülkelerinde veliahtların mevcut ya da önceki emirlerin oğulları ya da alt soyları arasından seçildiği görülüyor. Bu, uzun süredir devam eden bir eğilim. Meclisin feshi ve anayasanın bazı maddelerinin 4 seneyi geçmeyecek şekilde askıya alınması da veliaht atanması noktasında benzer sürecin yaşanacağı endişesini beraberinde getirmişti. Halbuki beklenenin aksine Şeyh Meşal kuzenini veliaht olarak atadı. Bu durum genel manada Körfez ülkelerindeki popüler eğilimin tam tersi. Aynı zamanda Kuveyt tarihinde karşılaşılan genel tercihin aksine babası veya dedesi emirlik yapmayan bir ismin seçilmesi hayli ilgi çekici. Seçilen isim, kamuoyuna en azından şimdilik otoriterleşme kaygılarının abartılı olduğunu göstermiş oldu. 

Seçilen isim ailenin mevcut olduğu kanat açısından da hayli ilgi çekici. Onlarca yıldır Kuveyt emirliği ve buna bağlı olarak veliahtlık ailenin iki kolu arasındaki çekişmeyi ifade etmekteydi. Ailenin el-Cabir ve es-Salim zümreleri bu iki makam için bir yarış içindelerdi. Şimdiye kadar da emir ve veliaht ailenin bu kollarından gelen üyelerden seçilmekteydi. Yeni veliaht ise ailenin bir başka kolu olan el-Hamed zümresine mensup. Bu açıdan da despot-babadan oğula geçen bir sisteme geçileceği endişelerinin yersiz çıktığı görüldü. 

Veliaht, Başbakanlık ile Dışişleri Bakanlığı gibi pozisyonlarda uzun süre bulundu. Görev dönemi hatırlandığında, genel olarak otoriterleşme eğilimlere sahip olmadığı ve meclis işleyişini önemseyen yenilikçi bir isim olduğu değerlendirmesi yapılabilir. 

Muhtemel Senaryolar 

Şeyh Meşal tarafından veliaht atanmasıyla birlikte 10 Mayıs 2024 tarihinden beri gündeme gelen kaygılar ve eleştiriler de ortadan kalkmış oldu. Kuveyt’in otoriterleşmesi endişesinin en azından şimdilik rafa kalktığı söylenebilir. İlerleyen süreçte; sürekli aksaklıklar çıkaran ve kronik bir problem halini almış olan bazı anayasa hükümlerinin değiştirilmesi gündeme gelebilir. Meclisin açılmasının anayasa hükümlerinin değiştirilmesi teşebbüslerinden sonra söz konusu olması muhtemel. Emir, bu sürecin 4 senede tamamlanmasını öngörüyor.  

Ayrıca emir tarafından yeni veliaht için ilerleyen dönemde kanun teklif etme gibi bazı önemli yetkilerin düzenlenmesi muhtemel. Bu yetkilerin verilmesiyle birlikte yeni veliahtın ülkenin fiili lideri olması da imkân dahilinde. 

Dünyanın dört bir yanından, özellikle batılı ülkelerden veliaht için kutlama mesajları geldi. Bu durum bir değişim/batılılaşma ihtimalini de akıllara getiriyor. Suudi Arabistan’ın fiili lideri veliaht Muhammed b. Selman’ın başlattığı değişim sürecinin bir benzeri Kuveyt için de söz konusu olabilir. Ayrıca belirtmek gerekir ki, Muhammed b. Selman’ın Şeyh Sabah Halid ismini Kuveyt veliahtlığına önerdiği yönünde bazı söylentiler de var.