Wagner Rusya’nın Afrika’daki Genişlemesine Nasıl Katkıda Bulundu? 

Rusya-Ukrayna savaşından bu yana Rusya, Afrika ve Doğu’daki etki alanını genişletirken, Batı bu rolü zayıflatmaya çalışıyor. Öte yandan Rusya Devlet Başkanı Putin, izlediği dış politika aracılığıyla Soğuk Savaş döneminde Batı ile kıyaslanabilecek bir devlet olarak güçlü Rusya imajını zihinlerde yeniden canlandırmaya çalışıyor.  

Başkan Putin, Afrika kıtasını ülkesinin kudretini artırmak için ideal bir aşama olarak görüyor ve bu sayede, askeri ve ekonomik uzantılarıyla Afrika kıtasına ve birçok ülkeye yayılan ülkesine yeniden saygınlık kazandırmak istiyor.  

Rusya Afrika’yı bölgesel bir etki alanı olarak hedefliyor   

Fokus Plus'a konuşan, İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi (İNSAMER) Afrika uzmanı Dr. Serhat Orakçı, “Rusların Afrika ülkeleri ile ilişkileri durgunluk ve gerileme dönemine girerken 2006 yılından sonra kıtaya yönelik yeni bir açılım süreci başladı. Putin, Medvedev ve Lavrov’un farklı tarihlerde gerçekleştirdiği Afrika turlarıyla Rusya ile Afrika ülkeleri arasındaki ilişkiler yeniden canlanma ve yapılandırma dönemine girdi” ifadelerine yer verdi.  

Batılı ülkelerin ve Çin’in yatırım yaptığı Afrika kıtasının Rusya için bir rekabet alanına dönüştüğüne dikkat çeken Orakçı, “Kıtadaki stratejik lokasyonlara erişim, Rus silahlarının ve mallarının satışı, hammadde tedariği, Birlemiş Milletler’de Afrika oylarının Rusya avantajına elde edilmesi ve Batı bloğu ile rekabette avantajlı bir konum elde etme arayışı Rusya’nın stratejik hedefleri olarak belirginlik kazandı” şeklinde konuştu.  

Öte yandan, Afrika ülkeleri ile 25-30 milyar dolarlık bir ticaret hacmine erişen Rusya’nın, bu ülkeler üzerinde etkisini güçlendirmek adına Afrika turlarının yanında zirveler düzenlemeye başladığını ifade etti.  

Devamında, 2019 ve 2022 yıllarında Afrika zirveleri düzenleyen Rusya’nın izlediği diğer bir stratejinin Wagner isimli paramiliter oluşuma alan açmak olduğunu ifade eden Orakçı, “Bu doğrultuda özel iş birliği anlaşmaları ile Libya, Mali, Burkina Faso ve Orta Afrika Cumhuriyeti gibi ülkelere Wagner askeri birlikleri konuşlandırıldı. Wagner’in Afrika kıtasında etki alanının genişlemesi Rusya’nın etkisinin güçlenmesi anlamına geldiğinden bu etkiyle beraber Rusya ile Afrika ülkeleri arasındaki güvenlik ve askeri iş birliği anlaşmaları artış gösterdi” dedi.  

Fransa etkisinin zayıfladığı Sahel bölgesinde son yıllarda Fransa’dan uzaklaşan yönetimlerin alternatif bir yol tutarak Rusya ile masaya oturmaya başladığını ve bu durumun da Rusya’nın kıtada imajını güçlendirdiğini öne süren Orakçı şu değerlendirmelerde bulundu:  

“Rusya’nın başını çektiği BRICS’in son dönemde genişleme yoluna giderek Güney Afrika’dan sonra Etiyopya ve Mısır’ı da gruba üye olarak kabul etmesi Rusya’nın etki alanının kıtada genişlediğinin diğer bir göstergesi. Ukrayna meselesi nedeniyle izolasyona maruz kalan Rusya bu izolasyonu Afrika ülkeleri ile kurduğu ilişkiler üzerinden hafifletmeyi hedefliyor. Zira Afrika ülkelerinin genelinin Ukrayna meselesindeki tutumu nötr kalmak ya da Rusya’dan yana tavır almak yönünde.”  

Wagner’in Afrika’da üstlendiği etkin roller  

Yaklaşık 1000 Wagner milisi, 2018 yılında Orta Afrika Cumhuriyeti’ne girerek Devlet Başkanı Faustin-Archange Touadéra hükümetini savunmak üzere isyancıların başkent Bangui’ye yönelik saldırılarına karşı harekete geçti.  

Bunun karşılığında Wagner’e bağlı şirketler sınırsız ağaç kesme hakkı ve kârlı Ndassima altın madeninin kontrolünü aldı. Benzer şekilde, Wagner Grubu güçleri 2019 yılında kuzeydeki Cabo Delgado bölgesinde DAEŞ örgütü ile mücadeleye yardımcı olmak üzere Mozambik’te konuşlandı. Ancak grup isyanı bastırmakta başarısız oldu ve birkaç ay sonra bölgeden çekildi.  

Wagner Grubu 2017’den bu yana Sudan’da faaliyet gösteriyor, Sudanlı askerleri eğitiyor, maden kaynaklarını koruyor ve Devlet Başkanı Ömer el-Beşir’in hükümetine karşı muhalefeti bastırıyor ve tüm bunları Rusya’ya altın ihracatı karşılığında yapıyordu.  

Sudan’da ordu ile paramiliter Hızlı Destek Güçleri (RSF) arasında çatışmaların patlak vermesinin ardından, Wagner Grubunun son zamanlarda Sudan ordusuyla çatışmalara giren RSF ile ilişkisi hakkında sorular gündeme geldi.  

Rusya Afrika’da kitabının yazarı Samuel Ramani’ye göre Wagner güçleri yakın zamanda RSF ve komutanı General Mohamed Hamdan Dagalo (Hemedti) ile temas kurdu. Ramani, “Wagner Grubu’nun Ukrayna’daki operasyonlarını finanse edebilmek için öncelikle Sudan’dan Dubai’ye ve oradan da Rusya’ya bir altın kaçakçılığı rotası oluşturmayı hedeflediğini” söylüyor.  

Yine Mali’de Wagner güçleri Albay Assimi Goïta’nın 2020 yılında Cumhurbaşkanı İbrahim Boubacar Keïta’ya karşı gerçekleştirdiği darbenin desteklenmesinde önemli bir rol oynadı. Batılı güçler, özellikle de Mali’de derin bir nüfuza sahip olan Fransa darbeyi kınadı, ancak Rusya’nın darbeci güçlere verdiği destek darbenin başarılmasına yardımcı olmuştu.  

Paris, kriz karşısında yalnız kalmamak için Mali’deki darbecilere baskı yapmak üzere mümkün olduğunca müttefik ülkeleri seferber edebildi, ancak darbeciler Fransa ve müttefikleri karşısında yalnız kalmamak için Rusya’ya başvurarak bu yüzleşmeye hazırlandılar.  

Rus Wagner Grubu Libya’da da önemli bir rol oynayarak ülkedeki iç savaşta askeri komutan Halife Hafter liderliğindeki Libya Ulusal Ordusunun yanında yer aldı ve Libya’nın başkenti Trablus’ta bulunan hükümete karşı 2019-2020 askeri operasyonunu destekledi.  

Sızdırılan bir BM raporuna göre Rus askeri şirketi Wagner “muhalif” askeri komutan Halife Hafter’in güçlerini takviye etmek üzere Libya’ya yaklaşık 1200 paralı asker konuşlandırdı.  

Libya’daki askeri varlığını sürdürmek, Rusya’nın Afrika kıtasının başka yerlerinde, özellikle de Sahil’deki gündeminin merkezinde yer alıyor.  

Mali’nin komşusu olan Burkina Faso’da da Rusya’nın aktif bir rolü söz konusu. Rusya, Mali darbesini desteklemesine benzer şekilde Burkina Faso’daki 30 Eylül 2022 darbesini de destekledi. Bu durum oradaki Fransız etkisinin Rusya lehine değiştiğinin bir göstergesi kabul edildi.  

Gana Devlet Başkanı Nana Akufo-Addo’nun, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile birlikte Aralık 2022’de düzenlediği basın toplantısı sırasında Burkina Faso’nun devlet dışı silahlı aktörlerle mücadelesine yardımcı olması için Rusya’nın Wagner Grubu’ndan paralı askerler kiraladığını söylemesi tartışmalara yol açmıştı.  

Afrika Lejyonu: “Wagner Yapısında Değişim”   

Ağustos 2023’te Wagner Kuvvetleri komutanı Yevgeniy Prigojin, Moskova’nın kuzeyinde meydana gelen bir uçak kazasıyla suikasta kurban gitti. Adının Rusya Devlet Başkanı Putin’e karşı bir darbe girişimine karışmasının ardından, Kremlin’in Wagner operasyonlarını yürütmek için alternatif şirketler kurduğu, böylece Wagner’in temellerini attığı Afrika’daki Rus nüfuzunun önemli ölçüde etkilenmeyeceği bildirildi.  

Rus Vedomosti gazetesinin bir haberine göre Rusya, 2024 yılının başında Afrika’da tartışmalı Wagner paralı asker grubunun yerini alacak “Afrika Lejyonu” adlı yeni bir askeri güç kurmaya hazırlanıyor.  

Rusya Savunma Bakanlığı’na yakın iki kaynağa dayandırılan ve 10 Ocak 2024 tarihinde yayınlanan haberde Afrika Lejyonu’nun 2024 yazında faaliyete geçeceği ve beş Afrika ülkesinde görev yapacağı belirtiliyor: Burkina Faso, Libya, Mali, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Nijer.  

Kaynaklar Afrika Lejyonu’nun doğrudan Rusya Savunma Bakanlığı’na bağlı olacağını, Savunma Bakan Yardımcısı Yunus-Bek Evkurov tarafından denetleneceğini ve yeni askeri gücün eski Wagner ajanları ile Afrika’da faaliyet gösteren Rus şirketlerine bağlı özel güvenlik müteahhitlerinden oluşacağını ifade etti. Öte yandan, Afrika Lejyonu, Devlet Başkanı Vladimir Putin’in yakın müttefiki olan Wagner’in kurucusu Yevgeniy Prigojin’in ölümünün ardından Ağustos 2023’te kuruldu ve Aralık 2023’te Afrika ve Rusya’da işe alımlara başladı.