Ebubekir Efendi: Güney Afrika’ya Gönderilen İslam Aliminin Anısı Erzurum’da Yaşayacak

Sultan Abdülaziz tarafından 1862'de, Güney Afrika'daki Cape Malay Müslümanlarına dini hizmet vermesi için gönderilen ve 17 yıl boyunca görevini sürdürerek hem bölgede hem de doğduğu topraklarda derin izler bırakmış olan Türk-İslam alimi Erzurumlu Ebubekir Efendi, vefatının 144. yılında anıldı.

Ebubekir Efendi’nin memleketi Erzurum’da onun hatırasını yaşatmak amacıyla 12 Kasım 2024 günü, Erzurum Belediyesi öncülüğünde okul ve müze açıldı. Atatürk Üniversitesi ev sahipliğindeki "Türkiye-Güney Afrika İlişkilerinde Ebubekir Efendi Köprüsü" anma programına, Vali Mustafa Çiftçi, eski Güney Afrika Cumhuriyeti Ticaret ve Sanayi Bakanı, Ulusal Meclis Üyesi ve aynı zamanda Ebubekir Efendi’nin torunlarından biri olan Ebrahim Patel, Atatürk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ahmet Hacımüftüoğlu, Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreteri Zafer Aynalı, İl Müftüsü Rüstem Can, dekanlar, öğrenciler ve vatandaşlar katıldı.

Anadolu Ajansı'nın aktardığı bilgilere göre, Vali Çiftçi, anma programında yaptığı konuşmada, böylesine önemli bir alimin Erzurumlu oluşunun ve gittiği coğrafyada da Erzurumlu olarak anılışının gurur verici olduğunu söyledi.

Ebubekir Efendi’nin, hem Türkiye'nin hem de Güney Afrika'nın dini, kültürel ve eğitimsel tarihinde silinmez iz bırakmış bir şahsiyet olduğunu vurgulayan Çiftçi, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Eğitim, insan hakları ve kültürel işbirliği gibi evrensel değerleri savunan Ebubekir Efendi'nin anısı, sadece Türkiye'de değil, dünya çapında takdir edilmekte ve günümüzde hala etkisini göstermektedir. Biz de büyük zatın Erzurum'da adını yaşatmak için harekete geçtik. Hafızlar için hizmete giren Daru'l Huffaz Medresesi'ne ismini verdik." 

Erzurum Belediye Başkanı Mehmet Sekmen de konuşmasında Ebubekir Efendi’nin dini, akademik ve kültürel çalışmalarına vurgu yaparak, onun bölgedeki Müslümanlar için bir yol gösterici olduğunu dile getirdi. Ayrıca, Ebubekir Efendi’nin Afrikaans diline ve Cape Müslüman kültürüne katkıları, etkinlik boyunca vurgulandı.

Ebubekir Efendi’nin öyküsü 

1814 yılında Erzurum’da doğan Ebubekir Efendi, dilbilim ve teoloji alanında önemli çalışmalara imza atmış, Güney Afrika’da İslami ve kültürel eğitime yönelik eksiklikleri gidermede öncü bir rol oynamıştır. Akademik alanda dil üzerine gerçekleştirdiği çalışmaları, Güney Afrika’daki entelektüeller tarafından büyük bir ilgi ve takdirle karşılanırken, bu çalışmalar Türkiye ile Cape Müslüman toplumu arasındaki ilişkilerin güçlenmesine de katkı sağladı. Söz konusu etkinlikte de, Ebubekir Efendi’nin Afrikaans diline yaptığı katkılar sayesinde Afrikaner toplumu ile kurduğu derin bağlar özellikle vurgulandı.

Ebubekir Efendi, Osmanlı topraklarında aldığı ilmi birikimle Güney Afrika’ya ulaştığında, buradaki Müslüman toplulukların dini ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için büyük bir çaba göstermiştir. Cape Town’da medreseler kurmuş, özellikle kadınların eğitime erişimini sağlamış ve Afrikaans diline kazandırdığı dini metinlerle kültürel bir bağ inşa etmiştir.

Yeğeni Ömer Lütfi’nin hatıratlarına göre, Ebubekir Efendi Güney Afrika’da sadece dini liderlik yapmakla kalmamış, aynı zamanda Cape yarımadasında farklı kültürel gruplar arasında bir köprü kurmuştur. Osmanlı fahri konsolosu De Roubaix ile yakın ilişkiler kurmuş (hatta Cape Town limanına ulaştıklarında De Roubaix tarafından karşılanmışlardır), Malay kökenli topluluklarla çalışarak onların kültürel kimliğini korumalarına destek olmuştur.

Seyit Ebubekir Efendi 1880 yılında Güney Afrika’da hayatını kaybetti. 

Erzurum’da Ebubekir Efendi’nin anısına okul açıldı 

Ebubekir Efendi’nin adına Erzurum’da açılan okul ve müze, sadece birer eğitim kurumu değil, aynı zamanda onun hayatına ve çalışmalarına ışık tutan birer merkez olarak tasarlandı. Burada, Ebubekir Efendi’nin yazıları, fotoğrafları ve diğer tarihi materyalleri sergilenecek; ziyaretçilere onun ilmî ve manevi liderlik hikayesi anlatılacak.

Erzurum’daki Atatürk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ahmet Hacımüftüoğlu, bu projeyle Afrika ile akademik bağların güçlendirilmesi gerektiğini vurgulayarak, üniversite bünyesinde bir Afrika Araştırmaları Merkezi kurulacağını duyurdu. Bu merkez, sadece tarihi bağları pekiştirmekle kalmayacak, aynı zamanda Türkiye ile Güney Afrika arasında kültürel ve bilimsel işbirliği için bir zemin hazırlayacak.

Ebubekir Efendi’nin mirası 

Cape Town Üniversitesi Afrika Çalışmaları Araştırma Görevlisi Dr. Halim Gençoğlu, Ebubekir Efendi’nin mirası ve öyküsü konusunda önemli çalışmalar yapmakta. Güney Afrika'da Osmanlı İzleri kitabının yazarı olan Dr. Halim Gençoğlu, “Fıkıh profesörü” olarak tanımladığı Ebubekir Efendi'nin yeğeni Ömer Lütfi ile birlikte 1863 yılında Güney Afrika'da Cape Town limanına ulaştıklarını söylüyor.

Dr. Halim Gençoğlu, müderris, müfessir ve teolog sıfatlarıyla andığı Ebubekir Efendi’nin 161 yıl önce yaktığı “meşale”nin Afrika’yı aydınlatmaya devam ettiğini belirtiyor.