Göller İstilacı İsrail Sazanının Tehdidi Altında! Yerli Türleri Yok Ediyor

Türkiye'nin tatlı su kaynaklarının incisi olan göllerimiz, son yıllarda istilacı bir türün tehdidi altında. “İsrail sazanı” ya da “İsrail sazan balığı” (Carassius) olarak adlandırılan bir tür, hızlı üreme ve adaptasyon yeteneğiyle yerli balık türlerinin devamlılığını tehdit altına alırken, göl ekosistemlerinin dengesini bozuyor.

Tatlı su göllerine yayılmaya devam eden Orta Asya, Hint kökenli İsrail sazanı, yerli balık türlerinin yaşam alanları daraltıyor ve yerli türlerin popülasyonları hızla azalıyor. Bu durum, biyolojik çeşitliliği tehdit etmekle kalmıyor, aynı zamanda balıkçılık sektörüne de ağır bir darbe indiriyor. 

İsrail sazanı ekosistem açısından neden tehlikeli?

Öncelikli olarak, İsrail sazan balığı hızlı üremesiyle diğer türleri tehdit altında bırakıyor. Diğer balık türlerine göre çok daha hızlı üreyen bu tür, kısa sürede sayılarını artırıyor.

Bir diğer tehdit unsuru ise, rekabet. Besin ve yaşam alanı için yerli balık türleriyle rekabet ederek onların hayatta kalma şansını azaltıyor. 

İsrail sazanı göl dibindeki çamur tabakalarını karıştırarak su kalitesini düşürüyor ve diğer canlıların yaşam alanlarını tahrip ediyor. 

Genetik kirlilik açısından da tehdit oluşturan İsrail sazanı, yerli balık türleriyle melezleşerek genetik çeşitliliği azaltıyor. Bu durum, yerli türlerin soyunun tükenmesine neden olabilir.

Dört gün buzdolabında kalsa bile ölmüyor 

Geçtiğimiz yıllarda Anadolu Ajansı'nın servis ettiği bir haber de oldukça dikkat çekici. Dönemin Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Nazmi Polat, avlandıktan sonra 3-4 gün buzdolabında saklanan bir İsrail sazanının ölmeyebileceğini, suya bırakıldığında yüzebileceğini söyledi. 

Prof. Dr. Polat, çok dayanıklı bir tür olduğunu vurguladığı İsrail sazan balığı hakkında şunları söyledi:

"Bu balıklar soğuk, sıcak, kirli, başka balık türünün yaşamadığı sularda, acı suda bulunabiliyor, çok dayanıklı bir tür. On saat önce avlanan balıkların tekrar suya bırakılsa hemen yüzeceğini görüyorsunuz, normalde diğer balıkların bu sürede öldüğünü görürsünüz. Buzdolabındaki carassiusu 3-4 gün sonra suya bıraksanız yüzüp gidecekler o kadar dayanıklı türler. Eğer bir ortamda turna gibi yırtıcı bir balık varsa vücut yüksekliklerini artırmak suretiyle turnanın ağzına giremeyecek bir şekle geliyor. Turnanın bu şekilde tüketmesi mümkün değil çünkü vücut yüksekliği çok fazla. Turna yırtıcı tür olmasına rağmen onun olduğu habitatlarda da kısa sürede baskın tür haline geliyor."

Çok çabuk adapte oluyor

İsrail sazanına diğer balık türlerine karşı avantaj sağlayan en önemli özelliklerinden birisi çabuk uyum sağlaması. Dayanıklı yapısı ve geniş beslenme alışkanlıkları sayesinde farklı çevre koşullarına kolayca uyum sağlıyor. 

Bununla birlikte, İsrail sazanı diğer balık türlerinin yumurtalarını ve larvalarını tüketerek besleniyor. İstilacı İsrail sazanı, yerli balık türlerinin yumurtalarına kendi yumurtalarını bırakarak döllenmesini sağlayıp pullu sazanın genetiğini değiştiriyor. Bu ekonomik değere sahip balıkların yavrularını yiyerek popülasyonlarının azalmasına da neden oluyor. Böylece İsrail sazanı, doğal düşmanlarının popülasyonlarını kontrol altında tutuyor.

Tatlı su levreği, kızılkanat, turna ve kefal gibi birçok doğal balık türü istilacı tür nedeniyle tehdit altında.

İsrail sazan balıkları avlandı

Şu anda ilgili devlet mercilerinin ve bilim insanlarının çabalarıyla İsrail sazan balığıyla mücadele kapsamında yeni yöntemler geliştiriliyor ve uygulanıyor. Ancak bunların yetersiz kalması durumunda göllerde yaşayan popülasyonlar çok ciddi bir tehlike altında kalabilir. 

Örneğin, geçtiğimiz yaz döneminde Kocaeli Sportif Amatör Olta Balıkçıları ve Doğal Hayatı Koruma Derneği'nin (KAMADER), Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ve Kocaeli Kent Konseyi bünyesinde hazırlanan Yerel Destek Programı (YEDEP) kapsamında desteklemeye değer bulduğu ve "Temiz Çevre, Sağlıklı Yaşam ve Sürdürülebilir Balıkçılık Projesi" kapsamında istilacı türle mücadele ve popülasyonun artırılması için balıklandırma çalışması gerçekleştirildi.

Tarım ve Orman Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğünün izni, Kocaeli İl Tarım ve Orman Müdürlüğünün refakati, Derince Belediyesi, Amatör Balıkçılık Federasyonu (ABAF) işbirliğiyle Derince Tahtalı göletinde yapılan etkinliğe katılan 153 yarışmacı, yaklaşık 500 kilogram "istilacı" bir tür olan İsrail sazanı avladı.

Avlanan balıklar, Tarım ve Orman İl Müdürlüğü personeli refakatinde derin çukur kazılarak bertaraf edildi. Yerlerine 515 kilogram ağırlığında yaklaşık 400 anaç aynalı ve pullu sazan Tahtalı göletine bırakıldı.

Öte yandan, geçtiğimiz yıllardan bu yana Harran Üniversitesince yürütülen proje kapsamında ise, Fırat Nehri'nde yaşayan balık türlerini tehdit eden istilacı İsrail sazanının popülasyonunun azaltılması için çalışma yapılıyor.

İsrail sazanı Irak ve Suriye’de tüketiliyor 

Balıkesir'in Manyas ve Bandırma sınırları içinde yer alan Manyas Gölü'nden yakalanan İsrail sazanı, Irak ve Suriye’ye ihraç ediliyor.

Öte yandan, 2021 yılında Anadolu Ajansı’nda yer alan bir habere göre, Tarım ve Orman İl Müdürlüğü, Kızılırmak ve Yeşilırmak deltasında bulunan lagün göller ile baraj göllerindeki yerli balıkların yumurta ve yavrularıyla beslenerek baskın tür haline gelen İsrail sazanı popülasyonunun azaltılması amacıyla “İsrail Sazanı ile Mücadele ve Kooperatiflerin Güçlendirmesi Projesi”ni hayata geçirdi.

İsrail sazanının avlanıp yağ fabrikalarına gönderilerek balık yemi sanayisinde kullanılması ve balıkçıların gelir kazanması için Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığının (DOKAP) desteğiyle alınan 36 ila 40 milimetre açıklığa sahip fanyalı uzatma ağları, balıkçılara ücretsiz olarak dağıtıldı. Proje kapsamında iki soğuk hava deposu kuruldu.

Projenin devamında ise, İsrail sazanının avlandığı göl ve barajlara pullu sazan ve aynalı sazan gibi yerli tür balıklar salınarak popülasyonların artırılması hedeflendi.