Sahel Bölgesinde Türkiye’nin Rolü Artıyor: Uranyum Zengini Nijer ile Atılan Adımların Arka Planı

Türkiye, Nijer ile hidrokarbon alanında işbirliğini güçlendirmek için Niamey'de düzenlenen ortak çalışma toplantısında önemli bir niyet beyanı imzaladı. Bu beyan, Nijer'deki petrol ve doğal gaz sahalarının geliştirilmesi amacıyla Türk şirketlerinin desteklenmesini hedefliyor. İki ülke arasındaki işbirliği, Türkiye'nin Afrika'daki enerji güvenliğini artırma ve Nijer'in ekonomik kalkınmasına katkıda bulunma stratejisi çerçevesinde değerlendiriliyor. 

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, MİT Başkanı İbrahim Kalın, Savunma Sanayii Başkanı Haluk Görgün ve Ticaret Bakan Yardımcısı Özgür Volkan Ağar ile birlikte Niamey’de Nijer Başbakanı Ali Mahamane Lamine Zeine başkanlığında düzenlenen ortak çalışma toplantısına katıldı. Bu toplantıyla birlikte Nijer – Türkiye ilişkileri gündeme geldi.  

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın yaptığı açıklamaya göre, Türkiye ile Nijer arasında hidrokarbon alanında ilişkileri güçlendirecek önemli bir adım daha atıldı. Bakan Alparslan Bayraktar, Niamey'deki temasları sırasında petrol ve doğal gaz alanında işbirliğini öngören bir niyet beyanı imzaladı. 

Toplantının ardından Bakan Bayraktar, Nijer'in Maden Bakanı Abarchi Ousmane, Petrol Bakanı Mahaman Moustapha Barké ve Enerji Bakanı Amadou Haoua ile ayrı bir toplantı gerçekleştirdi. 

Türk heyetinin, Nijer Devlet Başkanı Abdurrahmane Tchiani ile yaptığı görüşmelerin ardından, iki ülke arasında "Petrol ve Doğal Gaz Alanında İş Birliğine İlişkin Niyet Beyanı" imzalandı. Bu beyan, Nijer'deki petrol ve doğal gaz sahalarının geliştirilmesinde Türk şirketlerinin desteklenmesi ve teşvik edilmesini hedefliyor. 

İmzalanan niyet beyanı ile iki ülkenin ilgili kurum ve şirketleri arasında diyalog artırılacak ve planlanan çalışmalar belirli bir takvim içerisinde sürdürülecek. Bu adım, Türkiye ve Nijer arasındaki enerji işbirliğini daha da güçlendirecek ve her iki ülkenin de enerji alanındaki potansiyelini daha verimli bir şekilde kullanmasına olanak sağlayacak. 

Türkiye neden Nijer’de atılımlar yapıyor? 

Türkiye ile Nijer arasında halihazırda birçok işbirliği bulunuyor. Savunma, güvenlik, sağlık, enerji ve hidrokarbon, madencilik, ormancılık gibi çeşitli alanlarda zaten var olan anlaşmalar, stratejik dönüşüm sürecinde yeni adımlarla genişletilecek. Türkiye, Nijer’e savunma sanayi ürünleri, askeri eğitim ve istihbarat desteği sağlarken, Nijer’in terörle mücadele kapasitesini artırması hedefleniyor. 

Peki, neden şimdi Nijer ile ortaklıklar arttı? Türkiye neden Nijer’de atılımlar yapıyor? Geçtiğimiz günlerde, Sahel bölgesinde güç dengelerinin değişmesine neden olacak önemli bir gelişme yaşandı. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Nijer'deki askeri gücünü çekeceğini açıkladı. Bu durum, Türkiye gibi olumlu imaja sahip ülkelerin bölgedeki etkinliğini artırmasının önünü açacaktır. Bununla birlikte, Türkiye’nin Nijer ve Sahel Devletleri Konfederasyonu ile ilişkilerini sürdürmesi ise bölgesel istikrar ve güvenliğe yönelik önemli bir adım olabilir.  

SETA Dış Politika Direktörlüğü'nden Dr. Tunç Demirtaş’ın Anadolu Ajansı’nda kaleme aldığı yazıya göre, Türkiye'nin Sahel bölgesinde stratejik bir aktör olarak varlık göstermesi, NATO ittifak sistemi açısından da bir avantaj olarak değerlendiriliyor. Özellikle Fransa ve ABD’nin bölgeden çekilme eğilimi, Türkiye'nin alternatif bir ortak olarak cazibesini artırıyor. Türkiye ve Nijer’in savunma, güvenlik, istihbarat, ekonomik ve ticari işbirliklerini derinleştirmesi, her iki ülke için de stratejik avantajlar sağlayacak. 

ABD’nin bölgeden çekilmesiyle oluşan boşluğu Türkiye mi dolduracak?  

Afrika Araştırmacısı Esin Güzel, Fokus+’a yaptığı açıklamada, “Türkiye'nin Nijer ile olan ilişkilerindeki son ziyaretin ardında yatan bir başka önemli motivasyon, enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve enerji güvenliğinin artırılması ihtiyacıdır. Türkiye, özellikle enerji arzında dışa bağımlılığını azaltmak amacıyla Afrika'da yeni ortaklıklar ve yatırım fırsatları arıyor” dedi. Türkiye’nin bölgede uranyum ve petrol kaynaklarına ilişkin işbirlikleri yapmayı planladığını belirten Güzel, sözlerini şöyle sürdürdü: 

“Nijer, uranyum ve petrol gibi zengin enerji kaynaklarına sahip olmasına rağmen, bu kaynakların yeterince değerlendirilmesi için teknoloji ve yatırımlara ihtiyaç duymaktadır. Türkiye, bu noktada Nijer'e teknik destek, yatırım ve teknoloji transferi sağlayarak, hem kendi enerji güvenliğini güçlendirmeyi hem de Nijer'in ekonomik kalkınmasına katkıda bulunmayı hedeflemektedir.” 

Esin Güzel, devamında ise Türkiye’nin Nijer’deki rolüne ve ABD’nin bölgeden ayrılmasıyla birlikte değişecek dengelere değindi:  

“Ayrıca, Türkiye'nin Afrika'daki artan etkisi ve nüfuzu, bölgesel ve küresel stratejik hedefleri doğrultusunda önemli bir unsurdur. Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa gibi büyük güçlerin bölgeden çekilme eğiliminde olması, Türkiye'nin Sahel bölgesindeki boşluğu doldurarak, stratejik bir aktör olarak konumunu pekiştirmesine olanak sağlamaktadır. Bu çerçevede, Türkiye'nin Nijer ile olan ilişkilerini derinleştirmesi, sadece ikili ticaret ve enerji işbirliği açısından değil, aynı zamanda Afrika kıtasındaki siyasi ve güvenlik dinamiklerinde de etkili bir rol oynaması anlamına gelmektedir. Bu stratejik hamle, Türkiye'nin uluslararası arenada daha geniş bir nüfuz alanı oluşturma hedefiyle de uyumludur. Türkiye-Nijer ilişkisinin ve diyaloğunun ifadesi olan bu ziyaretin bir diğer önemli göstergesi, ülkeler arasındaki ilişkilerin ve anlaşmaların geçmişten bugüne gelen bir alışkanlığın ürünü olmaktan çıkıp, yeni dönemin farklı aktörlerle devam edeceğinin açık bir örneği olmasıdır.” 

Türkiye ile Nijer Arasındaki İlişkiler Güçleniyor 

Türkiye ile Nijer arasındaki diplomatik ilişkiler, 1967 yılında kurulan bağların ardından son yıllarda hızla güçlenmeye başladı. Türkiye'nin Afrika'ya açılım ve ortaklık politikaları çerçevesinde, siyasi ve ekonomik ilişkilerde önemli ilerlemeler kaydedildi. 

Türkiye'nin Niamey Büyükelçiliği, 3 Ocak 2012'de faaliyete geçerken, Nijer'in Ankara'daki büyükelçiliği de aynı yılın ekim ayında açıldı. Nijer, İstanbul, Bursa ve Antalya'da fahri konsolosluklar açarak, iki ülke arasındaki bağları daha da pekiştirdi. 

İkili ilişkilerdeki en önemli dönüm noktalarından biri, Recep Tayyip Erdoğan’ın başbakanlık döneminde, 8-9 Ocak 2013’te Nijer'e yaptığı ziyaretti. Bu ziyaret, ilişkilerde önemli bir ivme kazandırırken, Nijer'in önceki Cumhurbaşkanı Mahamadou Issoufou'nun 10-13 Mart 2014 tarihlerinde Türkiye'ye gerçekleştirdiği ziyaret de işbirliğini pekiştirdi. Son olarak, Nijer Cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum, 9-12 Mart 2022 tarihlerinde Türkiye'yi ziyaret ederek, 2. Antalya Diplomasi Forumu'na katıldı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ikili görüşmeler gerçekleştirdi. 

İki ülke arasındaki ilişkiler, yüksek düzeyli ziyaretlerle de güçlenmeye devam ediyor. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, 2 Nisan 2021'de Nijer Cumhurbaşkanı Bazoum'un Niamey'deki yemin törenine katıldı. Ayrıca, Nijer Milli Savunma Bakanı Alkassoum Indattou, Ticaret Bakanı Gado Sabo Moctar ve diğer bakanlar son dönemde Türkiye'yi ziyaret ederek çeşitli forum ve zirvelere katıldı. 

İkili ticaret hacmi de son yıllarda önemli bir artış gösterdi. 2019 yılında 72 milyon ABD doları olan ticaret hacmi, Kovid-19 salgınının etkisiyle 2020'de 58 milyon ABD doları seviyesine düşse de, 2021'de 85 milyon ABD dolarına, 2022'de ise 203 milyon ABD dolarına yükseldi. 

Türkiye, Nijer'de çeşitli kalkınma projelerine de destek vermekte. 2014 yılında faaliyete geçen TİKA Niamey Program Koordinasyon Ofisi, okul, teknik lise, sağlık merkezi ve su kuyuları gibi birçok projeyi hayata geçirdi. Nijer'de 500'e yakın Türk vatandaşı yaşamakta ve iki ülke arasındaki sağlık işbirliği de 9 Ekim 2019'da hizmete giren Nijer-Türkiye Dostluk Hastanesi ile taçlandırıldı. 

Türkiye Maarif Vakfı'na ait Türk-Nijer Dostluk Okulları da Nijer'de eğitim faaliyetlerini sürdürmekte ve 1992'den bu yana Türkiye Bursları kapsamında Nijerli öğrencilere burs verilmektedir. 

İki ülke arasındaki ilişkiler, karşılıklı ziyaretler ve ortak projelerle her geçen gün daha da güçleniyor.  

Uranyum zengini Nijer  

Nijer, 1,27 milyon kilometre karelik yüz ölçümüyle Batı Afrika’nın en büyük ülkesi konumunda ancak ülke topraklarının büyük bir kısmı Sahra Çölü’nde yer alıyor. Ülke, kuzeybatıda Cezayir, kuzeydoğuda Libya, doğuda Çad, güneyde Nijerya, güneybatıda Benin ve Burkina Faso, batıda Mali ile komşu.  

Ülke nüfusunun yüzde 99’u Müslüman iken etnik dağılım ise şu şekilde: yüzde 53 Hausa, yüzde 21 Zerma, yüzde 9 Fulani, yüzde 9 Tuareg, yüzde 5 Kanuri ve diğer etnik gruplar yüzde 3 civarı.  

Ülkenin ekonomik durumuna gelecek olursak, dünyanın en fakir ülkelerinden biri olan Nijer, uranyum tedariki konusunda onu dünyada 7. sıraya yerleştiren zengin uranyum yataklarının yanı sıra altın, toryum ve petrol havzalarına sahip. Buna karşın, nüfusun üçte biri açlık sorunu ile karşı karşıyadır. Ancak yine de genç nüfus oranının yüzde 50’yi bulması ve zengin yer altı kaynakları sayesinde ülke, ekonomik açıdan ciddi bir potansiyele sahip olarak değerlendiriliyor.  

Öte yandan, Nijer’de halkın neredeyse yüzde 80’i elektriksiz yaşıyor. Üstelik Avrupa ve özellikle de Fransa’daki nükleer santrallerin yakıt ihtiyacının büyük bir kısmı Nijer’den sağlanmasına rağmen.  

Önümüzdeki yıllarda uranyum ihracatından elde edilecek gelirin artması ve petrol ihracatına başlanmasıyla, son yıllarda yüksek seyreden ekonomik büyümenin daha da artması bekleniyor. 

Bir diğer önemli doğal kaynak toryum. Nijer’in yaklaşık 29 bin ton toryum rezervine sahip olduğu biliniyor. Ayrıca küçük ölçekli 69 altın madenine sahip olan Nijer’de yıllık ortalama 2 ton altın çıkarılmakta. Petrol konusunda ise günlük 20 bin varil ham petrol üretimi yapılıyor.