Afganistan'da Taliban'ın ‘Sarı Bidonları’

Afganistan'da Taliban hareketinin 14 Ağustos'ta başta ABD ve Rusya'ya karşı zaferini anmak ve iktidara dönüşünü kutlamak amacıyla ülkenin çeşitli şehirlerinde düzenlediği askeri geçit töreni sırasında hareketin savaşçıları motosikletlerinde ve araçlarında sarı bidonlar taşıdı. 

Taliban ile Kabil hükümeti arasında 20 yıl süren savaş sırasında yol kenarına yerleştirilen sarı bidonlu bombalar en öldürücü silahlardan biri olmuş, askerler ve siviller arasında ağır kayıplara neden olmuştu. Taliban iktidara döndükten sonra bu sarı yağ bidonlarından yapılan bombaları iktidara gelişlerinin sembolü olarak kullandı, bazı müzelerde antik ve değerli tarihi eserlerin yanına yerleştirdiler.  

İrlanda'dan Irak'tan Afganistan'a 

Taliban, yol kenarlarına bu bombaları döşemeden önce bunlar İrlanda'nın kuzeyinde ve Irak da dahil olmak üzere dünyanın diğer bölgelerinde de kullanılıyordu. 

Şehirlerdeki isyancılar ve silahlı gruplar bu bombaları savaşlarda düşmanı vurmak için en ölümcül silah olarak kullanıyorlardı. 

İngiliz ordusu ilk kez IED terimini, isyancıların yol kenarlarına yerleştirdikleri el yapımı bombalarla İngiliz ordusuna zarar verdiği Kuzey İrlanda'da isyancılara karşı verilen mücadele sırasında kullandı.  

2003 yılında Irak silahlı direniş grupları bu bombaların daha öldürücü bir versiyonunu ABD kuvvetlerine ve uluslararası koalisyona karşı kullandı. Irak'ta Amerikan kuvvetleri ve uluslararası koalisyonun kayıplarına ilişkin yayımlanan raporlara göre, kayıpların yüzde 63'ü yol kenarlarına yerleştirilen patlayıcılardan kaynaklandı. 

Ayrıca Taliban hareketinin Afganistan'daki isyanını yeniden başlattığı 2004 yılından bu yana, Amerikan güçleri ve uluslararası koalisyona üye ülkelerinin kayıplarının yüzde 66'sı bu bombalardan kaynaklanıyordu. 

Brown Üniversitesinin yaptığı araştırmaya göre, ABD öncülüğündeki uluslararası koalisyon güçlerinin Afganistan'da bulunmasından bu yana Ağustos 2021'e kadar uluslararası koalisyon ülkelerinden yaklaşık 3 bin 612 asker öldürüldü, 27 bin 964 asker de yaralandı. Kayıpların yüzde 66'sı bu bombalardan kaynaklandı.   

Hırvatistan – Sırbistan çatışmalarında da sarı bidonlar sahnedeydi  

Bu bomba pek çok şekilde ve farklı ülkelerde kullanıldı. Örneğin 1990'lı yıllarda Hırvatistan ile Sırbistan arasındaki savaşta bu bomba, helikopterden düşman mevzilerine atılan patlayıcı dolu varil şeklinde kullanıldı. Ancak Taliban hareketi bu bombaları ağırlığı ortalama 10 ila 20 kilogram arasında değişen patlayıcı dolu plastik yağ kapları kullanarak yaptı. Bu kaplar çivi, demir, TNT, yangın çıkarıcı yakıt ve RPG kafaları ve diğer patlayıcılar da dahil olmak üzere patlayıcı kalıntılarıyla dolduruldu.   

Son yıllarda Taliban'ın Afganistan'a giren patlayıcı bombaların bileşenlerini Pakistan'dan almasıyla bu bombaların yapımı daha kolay ve yaygın hale geldi.  

Günümüzde ise tüm Taliban savaş birimlerinin bu bombaları yapan bir uzmanı var. 

Taliban bu patlayıcıları genellikle geceleri yeraltına ve yol kenarlarına sakladı. Arabalar ve araçlar bu bombaların üzerinden geçerken büyük bir patlama meydana geliyor ve büyük kayıplar yaşanıyordu. Bazı durumlarda bu bombaların kurbanı genel olarak halk oldu.

Afganistan'daki eski rejimin 20 yıllık iktidarı boyunca ise bu bombalar sonucunda 86 bin Afgan askeri ölmüş, 111 bin kişi de yaralanmıştır.  

Taliban Askeri Müzesi  

2021'de Taliban hükümetinin Enformasyon Bakanlığı, hareketin savaş gereçlerini ve kalıntılarını sergilemek için bir cihat müzesi kurma planını sundu. Gerçekten de aralarında başkent Kabil, Kandahar, Vardak Meydanı ve Mezar-ı Şerif'in de bulunduğu pek çok şehirde müzeler kuruldu. Taliban bu müzelerde sarı bombalar, motosikletler ve diğer bazı bomba türlerini sergiledi. Enformasyon ve Kültür Bakanlığı da Taliban'dan bu müzelerde sergilenmek üzere yaptırdığı savaş araçlarını teslim etmesini istedi. 

Taliban yol kenarına yerleştirilen bu sarı bidon bombalarla o kadar gurur duyuyor ki, bir keresinde onları Parwan eyaletinin Çarikar şehrinde yerel bir sanayi fuarında sergilediler ve üzerlerine "İşgali yenmek için ulusal sanayi" yazdılar. 

Son üç yıldır Taliban'ın Afganistan'da iktidara dönüşünü kutlamak amacıyla düzenlediği askeri geçit törenlerinde bu bombalar, Taliban'ın iktidarı ele geçirme savaşının sembolü olarak sergilendi.  

Afganistan'da bazı kesimler tepki gösterse de söz söyleyemeyen eski yönetimi destekleyen bir kitle bu tür patlayıcıların sergilenmesinin, daha önce Afganistan'da Taliban ile cumhuriyet rejimi arasında 20 yıl süren savaşta dökülen kanın gösterilmesi anlamına geldiğini düşünüyor.

Taliban hareketi, önceki Afgan hükümetlerinin, Sovyetlerin, ABD'nin geride bıraktığı tüm silahları, tankları ve askeri araçları da yeniden boyadı ve bunları bu yıl askeri geçit töreninde kullandı.

Afganistan'ın kuzeyindeki Mezar-ı Şerif şehrinin merkezindeki ünlü Mavi Cami'nin kutsal ünü yavaş yavaş değişti. 

Taliban, 2021'de sona eren grubun yirmi yıllık isyanı sırasında sivilleri ve yabancı askerleri öldüren ve sakat bırakan intihar bombacılarının "fedakarlıklarını" onurlandırmak amacıyla, kompleksin içinde intihar objelerini sergileyen bir müze inşa etti.  

Tek odalı "Fetih" veya "Victory Museum"daki cam vitrinlerin içinde sergilenenler arasında AK-47 gibi Rus yapımı silahlar, grubun intihar bombacıları tarafından kullanılan bir Honda motosiklet ve roketatar gibi savaş silahları yer alıyor. 

Asıl ilgi çekici olan şey muhtemelen sarı bir patlayıcı bidonu -grubun imzası olan el yapımı patlayıcı cihazlar (IED'ler)- ve Kuran'ın antika kopyalarıyla birlikte ayrıntılarla sergilenmesi. 

Müze, Taliban'ın Balkh eyaletinin valisi olan ve Taliban'ın münzevi lideri Hibatullah Akundzade'ye yakın olan Yousuf Wafa'nın isteği üzerine 2021 yılı nisan ayında kuruldu. 

Müzedeki Taliban valisi adına yazılan bir notta, "Bu savaş zamanı ekipmanı ve eserleri, ABD işgaline ve onun kukla rejimine karşı kazanılan zaferde önemli bir rol oynadı ve bu nedenle gelecek nesiller için muhafaza edilmelidir" yazıyor.   

İntihar bombacılarının eğitimi 

Taliban, hızlı askeri kontrolünden önce intihar bombalama taktiğini benimsedi ve intihar görevleri için özel tugaylar eğitti. Taliban liderleri intihar bombacılarına "İstişhad" veya "şehitlik arayan" adını taktılar ve bu, 2003'teki ilk intihar bombalamalarından bu yana askeri stratejilerinin ayrılmaz bir parçası haline geldi.  

Grubun iktidara gelmesiyle birlikte bu kötü şöhretli strateji, Taliban liderlerinin bunu kamuoyunda daha geniş bir ölçekte teşvik etmesiyle yeni bir boyut kazandı.

Taliban, Kabil'de kontrolü ele geçirdikten kısa bir süre sonra, intihar bombacılarını ve bir dizi intihar yeleği sıralayarak bir zafer geçidi sergiledi.

İktidardaki yetkililer ayrıca, orduları içinde tanınma ve meşruiyet kazandıran yeni bir intihar (İstişhad) tugayı oluşturdu. Yanlarında ve motosikletlerinde yine sarı bidonlar vardı.  

"Sarı bidon" turizmi  

Taliban, bu tür müzeleri ülke genelinde genişletmeyi hedeflediğini söylüyor. Taliban, ülkeyi ziyaret eden yaklaşık 10 bin yabancıyla ülke çapında yabancı ziyaretçileri müzelere çekmek için çabaladı. Bu rakam örneğin 2022'de 2 bin 300'e yükseldi. 

Mezar-ı Şerif'teki müzeye gelen ziyaretçilerin çoğunluğunu eski kuşak kıdemli Taliban mensupları oluşturuyor.

Taliban'ın müzesini ziyaret eden bazı vatandaşlar, patlama için kullanılan sarı plastik bidonların resmedildiği bölüme daha çok ilgi duyuyorlar. Öğrencilerin Taliban'ın intihar ve patlayıcı maddeleri yüceltmesine maruz kalma korkusuyla okullar, üniversiteler ve yerel kurumlar, Mavi Cami kompleksine yaptıkları olağan gezileri durdurdu.