7 Ekim’de Hamas’ın başlattığı saldırı ardından değişen Orta Doğu’nun çehresi birbirini tetikleyen birçok değişime sebep oldu. Hamas’ı Gazze’den sökme iddiasıyla askeri bir sefer ve seferberlik başlatan İsrail Ordusu’nun bu girişimine yönelik İran’ın cevabının ne olacağı beklenirken, bir Husi füzesi Eilat semalarında görüldü. Doğrudan cevap vermeyi yahut Orta Doğu’daki en büyük vekil gücü Hizbullah’ı risk edemeyen İran, Husiler eliyle gemilere el koymaya başlayarak Kızıl Deniz’de tüm dünyayı etkileyen bir karmaşa yarattı. Peki Kızıl Deniz’in önemi nereden geliyor?
Kızıl Deniz'in önemi
- Küresel ekonominin gelişmesi için ticaretin kesintisiz devam etmesi gerekiyor.
- Kızıl Deniz, dar geçişlerden geçerken gemilerin en savunmasız olduğu yerlerden biri.
- Bab el Mandeb Boğazı, küresel ticaretin yaklaşık %12'sini gerçekleştirildiği geçit.
- Enerji ticaretinin aktığı noktalardan biri, önemli bir enerji “koridoru”.
- Avrupa ve Asya kıtalarını birbirine bağlayan en kısa yol.
Husi tehdidi ve İran'ın rolü
1990’lı yıllarda Yemen’in Kuzey bölgesi Sana’da güçlenmeye başlayan ve Arap Ayaklanmaları ile Yemen iç-dış politikasında daha da görünür olan Zeydi Şii grup Husiler, Yemen’deki kabilesel-aile temelli ilişkilerin hem bir sonucu hem de teşvik edicisi olarak İran ile son dönemde ittifak geliştiren devlet dışı silahlı aktörlerden oldu.
- Husi isyancılar, İran'ın desteklediği bir grup olarak öne çıkıyor.
- İran, Husi'lere silah, finansman ve taktik desteği sağlayarak bölgedeki gücünü artırmaya çalışıyor.
- Husi saldırıları, İran'ın Amerika ve İsrail'e karşı deniz ticaretini etkileme stratejisinin bir parçası, bu yolla İsrail’in üzerindeki baskının artacağı düşünülüyor.
- İran'ın diğer vekil gücü olan Hizbullah'ın, İsrail'e saldırmak için kullanılması en büyük kanadının yok olmasıyla sonuçlanabileceğinden, İran bu kez Husileri kullanmayı tercih ediyor.
Orta Doğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) uzmanı Dr. Mustafa Yetim, Husili isyancılar ile İran’ın arasındaki ilişkiyi tamamıyla patron-vekil ya da İran’ın tam hakimiyetinde olan bir ittifak ilişkisi olarak göremesek de iki aktörün çoğu konuda ortak bölgesel tutum izlediğinin geçmişteki örneklerde de görülmüş olduğunu söylüyor. “Böylece Lübnan-Suriye gibi Levant hattında halihazırda devlet dışı silahlı aktörlerle etkisini ve nüfuzunu sürdüren İran’ın bu defa Basra Körfezi’nin yanı sıra Husiler üzerinden Kızıldeniz gibi önemli ticaret-enerji nakil hatlarını istikrarsızlaştırma olanağına eriştiğini gösterebiliyor”.
Deniz ticaretindeki etkiler
- Dünya genelindeki beş büyük konteyner nakliye şirketinden dördü, Husi kuşatması nedeniyle Kızıl Deniz üzerinden sevkiyatları durdurdu.
- Avrupa ile Asya arasında sefer yapan gemiler, Süveyş Kanalı'nın kapanması nedeniyle Güney Afrika'nın Cape of Good Hope bölgesine yönlendirilmek zorunda kaldı.
- Bu alternatif rota, seyahat süresine 14 gün ve milyonlarca dolarlık ek yakıt maliyetine neden oldu.
- Husi saldırıları nedeniyle gemilerin sigorta primleri arttı, Kızıl Deniz'de seyretmek maliyetli hale geldi.
Krizin küresel ticarette %1,3'lük bir düşüşe yol açması bir yana, rotada oluşan belirsizlik Sudan'a uluslararası yardım ulaştırmayı daha da zorlaştırdı.
Cato Enstitüsünden siyaset bilimci Dr. Eugene Gholz “Deniz taşımacılığını Kızıldeniz'den uzaklaştırmanın maliyeti, küresel ekonominin büyük şemasında çok önemli değil." diyor. Bu sebeple Amerikan askeri müdahalesinin daha sakin davranması gerekliliğini vurguluyor.
ABD müdahalesi
- ABD Deniz Kuvvetleri, tepki vermede yavaş kaldı. Müdahale başladığında alıkoymalar çoktan etki oluşturmaya başlamıştı.
- ABD, deniz güvenliğini artırmak ve Husi kuşatmasını durdurmak için uluslararası bir deniz görev kuvveti oluşturarak Yemen’i denizden ve havadan bombaladı.
- Ancak müttefik ülkeler arasında anlaşmazlık var; maliyetler ve tehditlere karşı korunma konusundaki farklılıklar nedeniyle Fransa, İtalya ve İspanya operasyona katılmayı reddetti.
- Çin, itidal çağrısında bulundu.
Gelecek perspektifi ve sonuç
- Husi saldırıları, küresel ekonomiyi olumsuz etkileyebilir ve özellikle Avrupa'nın enerji tedarikinin sekteye uğraması tehditi oluşabilir.
- ABD, Husi hedeflerine karşı daha geniş çaplı askeri operasyonları düşünüyor ancak bu, Çin ve Rusya gibi diğer önceliklerden odağın kayması manasına geldiğinden bir bedeli olacaktır.
- Husi kuşatması, bölgesel oyuncular arasındaki çıkar çatışmalarını ortaya koyuyor ve ekonomik istikrarsızlık yaratıyor.
- Kızıl Deniz'deki krizin temelinde İran'ın rolü var; Husi isyancılara verdiği destekle bölgesel dengeyi etkiliyor.
“ABD’nin bu görev gücü ile Husileri caydırmasının” düşük bir ihtimal olduğunu söyleyen Mustafa Yetim, “ilerleyen aşamalarda Gazze işgali ile çatışmaların derinleşmesi-genişlemesi konusunda söz konusu aktörler arasında yeni bir yumuşa olmadığı sürece” İsrail’in Amerika’yı kendi savaşına daha da çok çekmesinin mümkün olduğunu kaydetti.
Yazarlar
