Sosyal Medya Yasakları ve Kısıtlamalar: Çin'den ABD'ye Dünyada Alınan Önlemler Neler?

Son dönemde toplumda infiale yol açan adli olaylar ve sanal ortamlarda işlenen suçlar nedeniyle sosyal medya uygulamaları ilgili kurum ve kuruluşlarca sıkı takibe alındı. İstanbul’da geçtiğimiz hafta Semih Çelik tarafından iki genç kızın katledilmesinin ardından mesajlaşma platformu Discord'a ilişkin Ulaştırma ve Altyapı, İçişleri, Adalet ile Aile ve Sosyal Hizmetler bakanlıkları yetkililerinin katılımıyla hafta sonunda toplantı yapıldı. Toplantıda konuya ilişkin alınacak tedbirler kapsamlı olarak değerlendirildi.

Bazı Discord yayın kanallarında özellikle yaşı küçük çocukların hedef alınarak zorbalık yapıldığı, hatta bazı üyeler tarafından şantaj yoluyla çocukların müstehcen görüntülerinin elde edildiği ortaya çıktı ve soruşturma başlatıldı. 

Platformda, 5651 sayılı "İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun"un 8/1 maddesinde yer alan "Çocukların cinsel istismarı ve müstehcenlik" suçlarının işlendiğine dair yeterli şüphenin bulunması dolayısıyla Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı da harekete geçti. Başsavcılığın talebini değerlendiren Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği, delilleri göz önünde bulundurarak Discord'a erişimin engellenmesi kararını verdi.

Discord'a ilişkin Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliğince verilen erişim engeli kararı, BTK tarafından uygulandı.

Discord, mahkeme kararıyla yeniden açılabilecek

Uygulamanın tekrar açılması için ilgili hakimliğin kararını kaldırması gerekiyor. 

İnternet ortamında işlenen suçlara ilişkin kamuoyunda "Sosyal Medya Yasası" olarak da bilinen "7253 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun'da Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun"un ağ sağlayıcıları ile ilgili hükümleri de 1 Ekim 2020 tarihinde yürürlüğe girmişti.

Dünyada sosyal medyaya yönelik kısıtlamalar artıyor

Toplumun, özellikle de çocuklar ve gençlerin ekran karşısında geçirdiği uzun saatler; manipülasyon, dijital zorbalık, yanlış bilgi yayılımı, nefret söylemi, müstehcen içerikler, mahremiyet ihlalleri, dolandırıcılık ve siber güvenlik konularında ciddi kaygılara yol açıyor. Bu endişeler, birçok ülkede akıllı telefon ve sosyal medya platformlarına yönelik düzenlemeler, kısıtlamalar ve yasakların devreye alınmasına neden oldu. Avrupa’da bazı siyasetçiler, sosyal medya platformlarının mevcut 13 yaş sınırını etkin bir şekilde uygulamadığını savunarak bu sınırın 15 veya 16 yaşa çıkarılmasını talep ediyor. Çin’de, Avustralya’da ve ABD’nin bazı eyaletlerinde de çocukların ve ergenlerin sosyal medya kullanımını kontrol altında tutmaya yönelik adımlar atıldı. 

Çin’de çocuklar diledikleri gibi internet kullanamıyor

Geçtiğimiz yıl Çin, 18 yaşından küçüklerin uygulamaları, akıllı cihazları ve uygulama mağazalarını kullanımına ilişkin kısıtlamalarını güçlendirmeye yönelik kılavuz hazırladı. 

Buna göre, yetişkin olmayan “çocukların” akşam 22:00 ile sabah 06:00 saatleri arasında mobil cihazlardan internete erişmelerine izin verilmeyeceği açıklandı. 

Ayrıca 16-18 yaş arası çocukların ise mobil kullanımının en fazla iki saat süreyle kısıtlı olması belirtiliyor. Üstelik Çin, çocuklara ve ergenlere yönelik yasaklamalarını bu kısıtlamalarla sınırlı tutmuyor. Geçtiğimiz yıllarda da Çin, 18 yaşın altındakilerin internet üzerinden oynadıkları oyuna sınırlama getirmiş, oyunları, cuma günleri, hafta sonları ve tatil günlerinde sadece bir saat olarak sınırlamıştı.

İngiltere de Çin’in yolundan gidebilir 

İngiltere'de televizyon, radyo ve internet kurallarını denetleyen Ofcom, çocukların sosyal medyada düzenli olarak zararlı içerikler gördüğünü açıkladı. Ofcom, Mayıs 2024'te, sitelerin ve uygulamaların çocukları çevrim içi ortamda güvende tutmak için uyması gereken 40'tan fazla yönerge yayınladı. Bunlar arasında kullanıcıların yaşını tespit etmeye yönelik yeni yöntemler, gençlerin maruz kaldığı içerikleri düzenlemek, zararlı içeriği daha etkili bir şekilde kaldırmak ve kullanıcıların bunu bildirmesine yardımcı olmak yer alıyordu.

Çevrim İçi Güvenlik Yasası’ndaki son değişiklikler, çevrim içi ve sosyal medya şirketlerini çocukları ve gençleri çevrim içi ortamda güvende tutmaktan yasal olarak sorumlu kılmayı amaçlıyor.

Ofcom yöneticisi Dame Melanie Dawes, "Gençler ana sayfalarında tekrar tekrar zararlı içeriklerle karşılaşıyor ve bu artık normalleşti ancak bunun değişmesi gerekiyor" dedi.

İngiltere'de, Rishi Sunak yönetimindeki önceki hükümet, şirketler gençleri korumak için daha fazla önlem almazsa 18 yaş altındakilere sosyal medya yasağı getirmek için katı kuralların alınacağı konusunda uyarmıştı.

Bazı büyük sosyal medya şirketleri, 18 yaş altındaki kullanıcılar için ekstra koruma sağladıklarını ve bunların ebeveynlerin çocuklarının ne gördüğünü kontrol etmelerine yardımcı olduğunu iddia ediyor.

Avustralya kısıtlamaya yönelik adımlar attı

Avustralya, Instagram ve TikTok başta olmak üzere benzer sosyal medya platformlarının gençlerin fiziksel ve ruhsal sağlığını olumsuz etkilediğini belirterek, çocukların sosyal medyayı kullanmasını yasaklamayı planlıyor.

Avustralya Başbakanı Anthony Albanese, eylül ayında yaptığı açıklamada, yasağın uygulanmasına yönelik yasanın yürürlüğe girmesinden önce hükümetin önümüzdeki aylarda yaş doğrulama denemesi başlatacağını söyledi.

Ayrıca yine reşit olmayan çocukların sosyal medyada canlı yayın açması yasaklanmış, sosyal medya şirketlerinden ise uygulamalarına aile modu seçeneği eklemeleri istenmişti.

Avustralya'nın Güney Avustralya eyaleti de 14 yaşından küçük çocuklara sosyal medya yasağı getirmeye hazırlanıyor. 14 yaşından küçük çocukların sosyal medya kullanmasının yasaklanması ve çocukların bu platformlarda hesap açması durumunda ise şirketlerin para cezasına çarptırılması gündemde. Buna göre 14 yaş altı çocukların sosyal medya kullanmaları için ebeveynlerinin onayını alması gerekecek. Tasarının önce Güney Avustralya'da ardından da diğer eyaletlerdeki parlamentolara sunulması bekleniyor.

ABD eyaletlerinde sosyal medya kısıtlamaları 

Amerika Birleşik Devletleri’nin Utah eyaleti ABD içinde bir ilke imza attı. Utah, çocukların sosyal medya uygulamalarına üye olabilmeleri için ebeveyn izni almasını gerektiren ilk ABD eyaleti oldu.

Eyalet valisinin onayladığı yasaya göre, ebeveynlere çocuklarının sosyal medya hesapları üzerinde tam yetki veriliyor. Böylece ebeveynler çocuklarının mesajlarına ve paylaşımlarına erişebilecek.

Yasa ile örneğin Instagram, TikTok veya Facebook’da hesap açmak isteyen bir çocuk, ailesinden özel izin almak zorunda kalacak.

Ayrıca çocukların 22:30 ile sabah 6:30 arasında uygulamaları kullanması engellenecek. Ancak ailenin onayı ile istisna uygulanabilecek. 

Söz konusu yasa ile sosyal medya şirketleri çocuklara ait verileri toplayamayacak veya reklam amaçlı olarak kullanamayacak. 

Bir diğer sosyal medya kısıtlaması ise Florida eyaletinden geldi. 1 Ocak 2025'ten itibaren Florida’da 14 yaş altı çocuklar sosyal medya platformlarına kaydolamayacak. Sosyal medya şirketleri 14 yaşından küçüklerin hesaplarını silmek zorunda kalacak.

Utah ve Florida’nın dışında Arkansas, Ohio ve Kaliforniya'da da çocukların sosyal medya kullanımına yönelik benzer önlemler için harekete geçildi. 

Kaynaklar: 

• BBC News, BBC Türkçe, Anadolu Ajansı, Al Jazeera